Các nhà sản xuất xe điện, tấm pin mặt trời và các sản phẩm khác đang giảm giá và cố gắng nhiều hơn để thâm nhập thị trường nước ngoài khi họ phải đối mặt với nhu cầu suy yếu trong nước, làm đảo lộn các đối thủ cạnh tranh vốn nhìn thấy mối đe dọa đối với lợi nhuận của họ.

Ảnh minh họa

Gia tăng điều tra chống bán phá giá

Căng thẳng trở nên gay gắt nhất ở châu Âu, nơi các cơ quan quản lý của Liên minh châu Âu vào tháng 9 đã công bố một cuộc điều tra chống trợ cấp, phản ánh mối lo ngại rằng Trung Quốc đang xuất khẩu xe điện giá rẻ tràn ngập khu vực này. Mỹ gần đây đã công bố thuế đối với các sản phẩm kim loại tấm thiếc từ Trung Quốc và hai quốc gia khác, sau khi xác định rằng các nhà sản xuất thép của họ đang bán với giá thấp không công bằng.

Ấn Độ đang điều tra xem liệu Trung Quốc có bán phá giá nhiều loại hàng hóa, từ hóa chất đến các bộ phận đồ nội thất vào nước này với mức giá không công bằng hay không. Việt Nam vào tháng 9 bắt đầu xem xét liệu tháp gió nhập khẩu từ Trung Quốc có gây tổn hại cho các nhà sản xuất trong nước hay không.

Các quan chức Trung Quốc cho biết, các nhà sản xuất nước này đang cạnh tranh công bằng và sản phẩm của họ đang giành được thị phần ở nước ngoài vì chúng hấp dẫn người mua nước ngoài. Bắc Kinh đã gọi cuộc điều tra xe điện của EU là hành động bảo hộ sẽ làm gián đoạn chuỗi cung ứng ô tô toàn cầu.

Theo ABN AMRO, giá hàng hóa vận chuyển từ Trung Quốc đã giảm khoảng 20% trong năm nay. Theo các nhà kinh tế, mặc dù mức giảm đó phản ánh việc giảm bớt tắc nghẽn trong chuỗi cung ứng, nhưng đó cũng là dấu hiệu cho thấy các nhà xuất khẩu Trung Quốc đang giảm giá để bảo toàn hoặc mở rộng thị phần trong thời kỳ nhu cầu toàn cầu yếu hơn.

Chính quyền địa phương ở Trung Quốc đã trợ cấp các chuyến đi nước ngoài để các công ty bán được nhiều hàng hơn ở nước ngoài, bao gồm cả việc thuê chuyến bay cho họ. Họ đang kêu gọi các ngân hàng cho vay đối với các công ty muốn mở rộng hoạt động tại các quốc gia tham gia chương trình Vành đai và Con đường của Trung Quốc.

Bắc Kinh cũng kêu gọi các tổ chức tài chính cung cấp tín dụng trực tiếp cho lĩnh vực sản xuất. Các nhà sản xuất Trung Quốc đang thu được thêm lợi thế từ đồng tiền sụt giảm, với đồng nhân dân tệ của Trung Quốc ở mức yếu nhất so với đồng đô la Mỹ trong hơn 15 năm, khiến hàng hóa của họ rẻ hơn ở nước ngoài.

Trong một báo cáo tháng 8, Goldman Sachs đã chỉ ra một số sản phẩm đang bị dư cung ở Trung Quốc, bao gồm pin, máy xúc và một số hóa chất. Weltmeister, một thương hiệu ô tô điện Trung Quốc thuộc sở hữu của WM Motor Technology có trụ sở tại Thượng Hải, đã hoạt động thua lỗ trong nhiều năm và có thời điểm đã ngừng sản xuất tại một trong các nhà máy của hãng. Công ty cho biết nhà máy đó đã khởi động lại vào tháng 6 sau khi chính quyền địa phương hỗ trợ tài chính.

Kang Yun, đại diện công ty cho biết, nhà máy này nhằm mục đích “đẩy nhanh việc giao các đơn đặt hàng ở nước ngoài để mở rộng thị phần toàn cầu”. Vào tháng 10, công ty cho biết kế hoạch tái cơ cấu của họ đã được tòa án Thượng Hải chấp nhận và họ có ý định bổ sung thêm các nhà đầu tư mới để đạt được sự “tái sinh” của mình.

Brad Setser, học giả tại Hội đồng Quan hệ đối ngoại, cho biết: Với nền kinh tế đang suy yếu, Trung Quốc đương nhiên tìm kiếm xuất khẩu. Tuy nhiên, bất kỳ sự mở rộng đáng kể nào của xuất khẩu Trung Quốc vượt quá mức hiện tại sẽ đè bẹp hoạt động sản xuất ở những nơi khác. Sản xuất dư thừa của Trung Quốc cũng có những mặt tích cực, bao gồm cả khả năng giúp giảm lạm phát.

JP Morgan ước tính rằng giá sản xuất giảm ở Trung Quốc sẽ làm giảm lạm phát hàng hóa cốt lõi toàn cầu ở bên ngoài nước này xuống 0,7 điểm phần trăm trong nửa cuối năm 2023. Nhiều hàng hóa dư thừa của Trung Quốc đang được săn lùng ráo riết. Xe điện, pin và tấm pin mặt trời rẻ hơn từ Trung Quốc có thể giúp Mỹ và các quốc gia khác đạt được mục tiêu giảm phát thải nhà kính.

Kinh nghiệm ứng phó với tình trạng dư cung

Lịch sử của Trung Quốc trong việc cố gắng xuất khẩu để giải quyết tình trạng dư thừa công suất đã tạo ra những căng thẳng thương mại trong quá khứ. Vào những năm 2000, các sản phẩm quang điện giá rẻ của Trung Quốc - được sử dụng trong các tấm pin mặt trời - tràn vào châu Âu và Mỹ và khiến một số nhà sản xuất địa phương phá sản.

Sự phát triển đó đã gây ra các cuộc điều tra kéo dài nhiều năm về việc liệu trợ cấp của nhà nước Trung Quốc có giúp các công ty Trung Quốc cạnh tranh không công bằng hay không. Sản lượng dư thừa tại các nhà máy thép đã dẫn đến sự hợp nhất và làn sóng đóng cửa ở các quốc gia phương Tây.

Theo các nhà kinh tế, lần này, căng thẳng có thể trở nên tồi tệ hơn vì quy mô khổng lồ của nền kinh tế Trung Quốc, hiện chiếm khoảng 1/5 tổng sản lượng toàn cầu, và vì niềm tin giữa Trung Quốc và các quốc gia phương Tây quá thấp. Ngoài ra, triển vọng kinh tế của Trung Quốc còn tồi tệ hơn, với dân số già, nợ khổng lồ và kỳ vọng rằng bất động sản - yếu tố cần thiết cho tăng trưởng - khó có thể phục hồi mạnh mẽ.

Nhiều nhà kinh tế đã kêu gọi Bắc Kinh làm nhiều hơn nữa để khuyến khích chi tiêu của người tiêu dùng, điều này có thể giúp giải quyết tình trạng sản xuất dư thừa. Thay vào đó, các quan chức tập trung vào việc đổ thêm tín dụng vào lĩnh vực công nghiệp và làm bất cứ điều gì có thể để kích thích xuất khẩu.

Adam Wolfe, Chuyên gia kinh tế về thị trường mới nổi tại Viện nghiên cứu chiến lược, có trụ sở tại London, cho biết các nhà hoạch định chính sách của Trung Quốc dường như đã quyết định rằng tốt hơn là nên tăng gấp đôi mô hình tăng trưởng dựa vào sản xuất và đầu tư vốn mang lại tăng trưởng nhanh chóng trong quá khứ. Phần còn lại của thế giới có thể không thể hấp thụ thêm hàng xuất khẩu của Trung Quốc.

Theo một báo cáo gần đây của công ty nghiên cứu Rhodium Group, với hơn 100 thương hiệu ô tô, nhiều thương hiệu không có lợi nhuận và tốc độ tăng trưởng doanh số bán hàng trong nước chậm lại, ngành công nghiệp ô tô Trung Quốc có động cơ mạnh mẽ để tìm kiếm các thị trường sinh lợi hơn ở nước ngoài. Báo cáo cho biết thị phần xuất khẩu xe điện toàn cầu của Trung Quốc đã tăng từ 4% vào năm 2020 lên 21% vào năm 2022. Trong khi nhiều mặt hàng xuất khẩu đó là các thương hiệu nước ngoài sản xuất tại Trung Quốc, đặc biệt là Tesla, các thương hiệu Trung Quốc, với giá dán nhãn thấp hơn, đang trở thành một phần lớn hơn của bức tranh.

Theo Schmidt Automotive Research, thị phần của họ trong tổng doanh số bán xe điện tại EU đã tăng từ 0,5% vào năm 2019 lên hơn 8% cho đến năm 2023. Một số nhà phân tích hoài nghi về sự phản đối của các cơ quan quản lý châu Âu và đặt câu hỏi liệu họ có đang cố gắng cản trở cạnh tranh hay không.

Bruce Pang, Nhà kinh tế trưởng về Trung Quốc tại Jones Lang LaSalle, cho biết căng thẳng thương mại có xu hướng gia tăng bất cứ khi nào và bất cứ nơi nào Trung Quốc nổi lên như một nước đóng vai trò lớn trên toàn cầu trong bất kỳ lĩnh vực nào. Dù bằng cách nào, Trung Quốc cần tìm thêm thị trường cho ô tô chạy bằng xăng thông thường khi người tiêu dùng trong nước chuyển sang xe điện.

Andrew Batson, nhà phân tích tập trung vào Trung Quốc tại Gavekal ước tính, xuất khẩu ô tô chạy xăng của Trung Quốc đã tăng gấp sáu lần trong ba năm qua. Các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc có năng lực rất lớn để sản xuất ô tô động cơ đốt trong có nguy cơ đứng yên. Động lực của họ để duy trì năng lực đó bằng cách đẩy xe vào thị trường xuất khẩu với giá thấp chỉ ngày càng mạnh mẽ hơn.

Các nhà sản xuất phương Tây đang gióng lên hồi chuông cảnh báo về các sản phẩm năng lượng tái tạo giá rẻ, bao gồm tuabin gió và tấm pin mặt trời. Theo Ember, một tổ chức tư vấn năng lượng độc lập, xuất khẩu tấm pin mặt trời của Trung Quốc đã tăng khoảng 1/3 so với cùng kỳ năm ngoái trong nửa đầu năm 2023, lên 114 gigawatt, tương đương với tổng công suất lắp đặt tấm pin mặt trời của Mỹ.

Tại châu Âu, giá môđun năng lượng mặt trời đã giảm 50% trong vòng 4 tuần bắt đầu từ cuối năm ngoái mặc dù các nguyên tắc cơ bản của thị trường hầu như không thay đổi trong thời gian đó. Gunter Erfurt, giám đốc điều hành của Công nghệ Burger Meyer, nhà sản xuất pin mặt trời và môđun năng lượng mặt trời có trụ sở tại Thụy Sĩ, cho biết, đó là dấu hiệu Trung Quốc đang giảm giá ở cái mà ông gọi là “tốc độ chưa từng có” để giành thị phần.

Công nghệ năng lượng xanh Longi, một công ty năng lượng mặt trời ở tỉnh Thiểm Tây, miền bắc Trung Quốc, đã giảm giá hơn 50% cho một loại tấm silicon trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 9, theo trang web của công ty. Giá của một số sản phẩm đã trở nên bất hợp lý và đang giảm xuống mức khiến ngành này không có lãi. Công ty này đã tiếp tục tăng trưởng từ 20% đến 30% ở nước ngoài trong những năm gần đây và dự kiến sẽ tiếp tục mở rộng trong năm tới.

Các nhà sản xuất năng lượng mặt trời châu Âu đã gửi thư cho chính quyền EU vào tháng 9 kêu gọi họ mua hết hàng tồn kho để ngăn chặn làn sóng phá sản mới liên quan đến sự cạnh tranh ngày càng gay gắt của Trung Quốc và nhu cầu chậm lại ở châu Âu. Một phát ngôn viên của EU cho biết các cơ quan quản lý đang theo dõi chặt chẽ tình hình nhưng chưa đưa ra quyết định.

Một ngành khác đang được theo dõi chặt chẽ là thép. Theo dự báo của Hiệp hội Sắt thép Trung Quốc hồi tháng 7, Trung Quốc, nhà sản xuất lớn nhất thế giới, có thể thấy nhu cầu giảm 1,1% trong năm nay so với một năm trước đó, một phần do hoạt động xây dựng nhà ở trì trệ.

Theo Frederic Neumann, nhà kinh tế trưởng châu Á tại HSBC, giá xuất khẩu thép của Trung Quốc đã giảm khoảng 60% so với một năm trước đó, trong khi khối lượng xuất khẩu thép của nước này tăng 53% trong tháng 10 so với năm 2022. Để đáp lại kiến nghị từ ngành thép Mỹ, hồi tháng 8, Washington đã công bố mức thuế khoảng 123% đối với kim loại đóng hộp nhập khẩu từ Trung Quốc, cùng với mức thuế dưới 10% đối với các công ty Đức và Canada sản xuất nguyên liệu này.

Ulf Zumkley, Chủ tịch Ủy ban thép của Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế, cho biết, tình trạng dư thừa công suất ở Trung Quốc, kết hợp với việc sản xuất quá nhiều ở nơi khác, có thể gây ra khủng hoảng sâu sắc trong ngành thép trong tương lai.