Quan hệ đối tác chiến lược ASEAN - EU tốt nhất có thể được coi là sự hợp nhất của một loạt các thỏa thuận hợp tác và các mục tiêu chung hiện nay, rộng lớn và ấn tượng so với các giai đoạn trước của mối quan hệ. Đó là bao gồm hợp tác kinh tế và sự hỗ trợ liên tục của EU đối với hội nhập ASEAN và hợp tác về các vấn đề như ứng phó với Covid-19, biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh, phát triển bền vững và kết nối, hợp tác hàng hải và an ninh mạng.

Hiệu quả là một tiêu chí quan trọng cho một quan hệ đối tác chiến lược thành công. Mặc dù mối quan hệ đối tác có thể bị hạn chế trong khả năng tăng triển vọng cho EU trở thành một tác nhân quan trọng ở châu Á - Thái Bình Dương, nhưng có thể tỏ ra hiệu quả trong việc đạt được các mục tiêu chính xác cho các dự án cụ thể. Vậy tại sao lại là đối tác chiến lược? Và quan hệ đối tác chiến lược có ý nghĩa như thế nào đối với quan hệ tương lai giữa EU và ASEAN?

Chiến lược trong quan hệ đối tác chiến lược

Định nghĩa của EU về quan hệ đối tác chiến lược vẫn còn rất ít rõ ràng. Các quan hệ đối tác chiến lược của EU về bản chất không đồng nhất và xuất hiện theo kiểu đặc biệt, cho thấy thiếu các tiêu chí rõ ràng. Tuy nhiên, đã được đưa vào chính sách đối ngoại của EU, đặc biệt là kể từ Chiến lược An ninh châu Âu năm 2003 và quan hệ đối tác chiến lược ASEAN - EU là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy đây là một chính sách liên tục của EU.

Trong nhiều thập kỷ, mối quan hệ ASEAN - EU được đặc trưng như một sự tham gia của nhà tài trợ và người nhận tài trợ. Giai đoạn đó có thể kết thúc, với sự hợp tác kinh tế ngày càng sâu rộng, tạo cơ sở cho sự hợp tác rộng rãi hơn. Tuy nhiên, hai tổ chức khu vực này vẫn chưa tiến tới đàm phán hiệu quả một hiệp định thương mại tự do (FTA), mặc định là các FTA của EU với các nước ASEAN riêng lẻ. Mặc dù vậy, quan hệ đối tác chiến lược ASEAN - EU cho thấy hai bên có thể làm việc cùng nhau.

Hỗ trợ hội nhập khu vực, bao gồm Hệ thống quá cảnh Hải quan ASEAN gần đây và một loạt các gói hỗ trợ hội nhập của EU, gần đây nhất là Chương trình Hỗ trợ hội nhập khu vực ASEAN (ARISE Plus), là những phần quan trọng của mối quan hệ này. Và có cảm giác rằng mối quan hệ đối tác chiến lược này có thể là một động lực thực sự cho sự hợp tác cấp cao giữa các khu vực, có nghĩa là có thể không cần các quan hệ đối tác chiến lược riêng lẻ với các quốc gia ở Đông Nam Á. EU không có bất kỳ quan hệ đối tác chiến lược nào với các nước thành viên ASEAN, không giống như quan hệ đối tác chiến lược với Nam Phi (một thành viên của Liên minh châu Phi) và Brazil (một thành viên của MERCOSUR).

Khi quan hệ đối tác chiến lược ASEAN - EU được công bố, rõ ràng là chắc chắn nâng tầm mối quan hệ và cam kết hai bên tiến tới các cuộc gặp cấp cao. Hội nghị thượng đỉnh là một thành phần chính của quan hệ đối tác như vậy. Tuy nhiên, cho đến nay, không có tài liệu cụ thể nào phác thảo mối quan hệ này. Các điểm hành động cho quan hệ đối tác chiến lược này là gì?

Ví dụ, có phải giả định rằng, Kế hoạch Hành động ASEAN-EU hiện tại là cơ sở của quan hệ đối tác không? EU đã kêu gọi công nhận nhiều hơn ảnh hưởng và vị thế của mình ở châu Á - Thái Bình Dương. EU đã liên tục tìm cách đóng vai trò trong các cuộc tranh luận của ASEAN liên quan đến tương lai của khối này và rộng hơn là trong cấu trúc an ninh châu Á - Thái Bình Dương. Các nhà quan sát sẽ theo dõi chặt chẽ xem liệu quan hệ đối tác chiến lược có đưa EU vào cấu trúc khu vực ở Đông Nam Á hay không. Tất nhiên, câu hỏi vẫn còn tồn tại về mong muốn của EU trong việc trở thành thành viên của một hội nghị cấp cao quan trọng do ASEAN dẫn đầu trong khu vực, đó là Hội nghị cấp cao Đông Á.

EU đang tìm kiếm một vai trò an ninh ở châu Á - Thái Bình Dương và quan hệ đối tác chiến lược có thể là khuôn khổ cho việc mở rộng cả vai trò và tác động của EU trong khu vực, ngay cả khi có rất ít sự công nhận EU là một bên tham gia an ninh trong khu vực. Cho đến nay, mối quan hệ lành mạnh và đáng tin cậy vẫn được đặc trưng bởi hợp tác phát triển và hỗ trợ kinh tế.

Tuy nhiên, các cuộc đàm phán cứng rắn hơn về Biển Đông của EU đang giúp nâng cao vai trò an ninh, hay ít nhất là lập trường của EU trong khu vực. Các nhà lãnh đạo của các tổ chức EU hoàn toàn nhận thức được rằng châu Âu cần phải vượt ra khỏi việc chỉ đơn giản là một tác nhân thương mại trong khu vực. Nó có thể đang dần đi đến đó, và quan hệ đối tác chiến lược có thể giúp ích cho điều này.

Thời điểm và thời gian

Rõ ràng là khu vực ASEAN trở nên quan trọng hơn về mặt chiến lược đối với EU. Thời điểm quan trọng là mối quan hệ đối tác chiến lược được công bố ngay sau khi ký kết một thỏa thuận tạo thành khu vực thương mại tự do lớn nhất thế giới - Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), tập hợp ASEAN và các đối tác thương mại tự do gồm Australia, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và New Zealand.

RCEP là một thành công chính trị đối với ASEAN, vì nó tăng cường vai trò trung tâm của ASEAN, đưa ASEAN trở thành một đối tác quan trọng hơn đối với EU và nâng cao khả năng thương lượng của ASEAN không chỉ với EU mà còn trong khu vực với tư cách là một phần của khối thương mại đa phương. Địa chính trị hiện tại có thể cũng đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc dẫn đến quan hệ đối tác chiến lược.