Vấn đề hưởng bảo hiểm xã hội một lần đối với người chưa đủ tuổi hưởng lương hưu, không tiếp tục đóng bảo hiểm xã hội, chưa đủ 20 năm đóng bảo hiểm xã hội và có yêu cầu nhận bảo hiểm xã hội một lần nhận được sự quan tâm của nhiều đại biểu.

Dự thảo Luật do Chính phủ trình Quốc hội 2 phương án.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Sửu - đoàn Thừa Thiên Huế

Phương án 1: Người lao động được chia làm hai nhóm. Cụ thể, nhóm 1 tiếp tục được áp dụng hưởng bảo hiểm xã hội một lần như quy định tại Nghị quyết số 93/2015/QH13 ngày 22/6/2015 của Quốc hội về việc thực hiện chính sách hưởng bảo hiểm xã hội một lần đối với người lao động: Người lao động tham gia bảo hiểm xã hội trước khi Luật có hiệu lực (dự kiến 1/7/2025), sau 12 tháng không thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, không tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện. Còn nhóm 2: Người lao động tham gia bảo hiểm xã hội từ ngày Luật có hiệu lực trở đi thì không được áp dụng quy định này.

Trong khi đó, phương án 2 quy định: Người lao động được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng bảo hiểm xã hội còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội.

Về vấn đề trên, đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Sửu - đoàn Thừa Thiên Huế cho rằng, nếu quy định theo phương án 1 sẽ giúp người lao động ổn định tâm lý, bảo lưu lại quá trình đã đóng bảo hiểm xã hội.

Theo bà Sửu, phương án 1 sẽ dần dần từng bước khắc phục được tình trạng hưởng bảo hiểm xã hội một lần của thời gian qua theo tinh thần của Nghị quyết 28-NQ/TW, tiến tới tiếp cận theo tiêu chuẩn, thông lệ quốc tế, giúp người lao động được thụ hưởng tối đa các quyền lợi dài hạn khi họ đến tuổi nghỉ hưu, góp phần ổn định cuộc sống khi về già. Trong ngắn hạn, phương án này không giúp duy trì, gia tăng đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội so với phương án 2 nhưng trong dài hạn thì phương án này tối ưu hơn.

“Do quy định này không ảnh hưởng tới những người lao động đang tham gia bảo hiểm xã hội nên sẽ dễ nhận được sự đồng thuận hơn của người lao động” - bà Sửu nói.

Song nhược điểm của phương án này, theo bà Sửu là do chỉ áp dụng đối với người lao động bắt đầu tham gia bảo hiểm xã hội từ ngày Luật này có hiệu lực, cho nên hiện có gần 18 triệu người lao động đang tham gia bảo hiểm xã hội vẫn có quyền lựa chọn hưởng bảo hiểm xã hội một lần.

Do vậy, số người hưởng bảo hiểm xã hội một lần không giảm nhiều, hoàn toàn phụ thuộc vào nhận thức và sự lựa chọn của bản thân người lao động, đặc biệt trong những năm đầu sau khi Luật mới có hiệu lực; đồng thời tạo sự so sánh giữa những người lao động tham gia trước và sau khi Luật này có hiệu lực trong việc hưởng bảo hiểm xã hội một lần.

Tuy nhiên, bà Sửu cũng cho rằng, đây là vấn đề lớn, phức tạp, đề nghị cần tiếp tục lấy ý kiến tham gia đối với 2 phương án nêu trên, đặc biệt là lấy ý kiến của người lao động, đối tượng chịu sự tác động. Dù lựa chọn phương án nào thì cũng đều dựa trên quan điểm xuyên suốt của Đảng và Nhà nước là nhằm đảm bảo tốt nhất quyền lợi lâu dài cho người lao động.

Bà Sửu cũng nêu vấn đề, một bộ phận người lao động cho rằng việc rút bảo hiểm xã hội một lần là quyền của người lao động. Điều này không sai nhưng cũng không hoàn toàn đúng.

Bởi lẽ trong tổng số tiền đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội hiện hành thì số tiền mà người sử dụng lao động đóng chiếm tới hơn 2/3 (14% vào quỹ hưu trí, tử tuất; 3% vào quỹ ốm đau, thai sản và 0,5% vào Quỹ Tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp); có thể nói đã thực hiện trách nhiệm xã hội đối với người lao động.

Vì vậy, người lao động cũng cần có trách nhiệm lại đối với xã hội để tránh tình trạng như hiện nay là: Khi còn trẻ, còn khỏe còn đủ sức lao động để tạo thu nhập thì lại sử dụng hết phần tích lũy (thông qua đóng bảo hiểm xã hội) để khi về già trắng tay lại trở thành gánh nặng cho con cháu và xã hội.

Cho rằng rút bảo hiểm một lần là câu chuyện lớn, với 2 phương án được đưa ra, đại biểu Lý Tiết Hạnh - đoàn Bình Định ủng hộ phương án 1. Tuy nhiên, bà Hạnh kiến nghị khi xem xét các trường hợp rút bảo hiểm xã hội cần có quy trình đánh giá thêm rằng việc rút bảo hiểm xã hội một lần theo phương án này đã thực sự đáp ứng được nhu cầu tài chính trước mắt của người lao động hay chưa? Nếu thấy rằng thực sự không còn con đường nào khác thì sẽ quyết định cho hay không cho rút bảo hiểm.

Bà Hạnh mong muốn, phải làm sao để người lao động có thêm cơ hội cân nhắc có rút bảo hiểm xã hội một lần hay không. Trong trường hợp bất khả kháng không còn cách nào khác nữa thì nhà nước phải tính toán các phương án để hỗ trợ cho người lao động như: Chính sách hỗ trợ về tín dụng cho người lao động trong thời gian đóng bảo hiểm xã hội tại dự thảo Luật.

Theo đại biểu Trần Thị Hoa Ry - Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội, rút bảo hiểm xã hội một lần là vấn đề khó, phức tạp được các đại biểu Quốc hội và người lao động rất quan tâm. Tuy nhiên, cả 2 phương án trong dự thảo luật vẫn còn có ý kiến khác nhau.

Thống nhất với quan điểm của Ủy ban Xã hội cho rằng cho dù phương án nào cũng đều phải có giải pháp để giữ người lao động ở lại thị trường lao động, đó mới là giải pháp căn cơ, lâu dài. Nhưng theo bà Ry, phương án 1 cũng chưa phải là phương án tối ưu để giữ chân người lao động không rút bảo hiểm xã hội một lần.

Đồng thời chỉ rõ, phương án 1 tạo ra lát cắt giữa các đối tượng tham gia trước và sau khi luật này có hiệu lực. Đó là, khoảng 17 triệu lao động chiếm 38,7% lực lượng lao động trong độ tuổi (theo số liệu hiện nay), trong đó số người có thời gian đóng bảo hiểm xã hội dưới 20 năm sẽ tiếp tục được rút bảo hiểm xã hội một lần; còn người bắt đầu tham gia bảo hiểm xã hội từ ngày luật có hiệu lực thi hành (1/7/2025) không được nhận bảo hiểm xã hội một lần (trừ các trường hợp quy định tại Điều 60 Luật Bảo hiểm xã hội hiện hành). Như vậy, không bảo đảm đúng quan điểm của Đảng ta về bảo hiểm xã hội toàn dân.

Mặt khác, đại biểu nhắc lại, Nghị quyết số 28-NQ/TW đề ra định hướng: Có quy định phù hợp để giảm tình trạng hưởng bảo hiểm xã hội một lần theo hướng tăng quyền lợi nếu bảo lưu thời gian tham gia bảo hiểm xã hội để hưởng chế độ hưu trí, giảm quyền lợi nếu hưởng bảo hiểm xã hội một lần.

Xuất phát từ quan điểm trên, đại biểu cho rằng phương án 2 tiếp cận gần hơn với mục tiêu của chính sách bảo hiểm xã hội, cho phép được rút 50%, để giữ chân họ lại còn trong hệ thống an sinh, kèm theo dó, cần có chính sách hỗ trợ được vay ưu đãi, để giải quyết nhưng khó khăn trước mắt.

“Tôi cho rằng, nếu giải quyết được như vậy, chính là để bảo đảm an sinh xã hội cho người dân dựa trên quyền con người theo quy định của Hiến pháp, cần thiết phải tuyên truyền làm chuyển biến nhận thức vì một xã hội tốt đẹp, bảo hiểm xã hội bao phủ toàn dân, không để ai bị bỏ lại phía sau” - bà Ry nói.