Giá lương thực tăng cao do ảnh hưởng bởi xung đột Nga - Ukraine đang gây ra tình trạng thiếu hụt, căng thẳng đối với nguồn cung ngũ cốc, thịt… trên toàn cầu.

Căng thẳng nguồn cung

Ngày 14/5, Ấn Độ đã viện dẫn một lệnh cấm hiếm hoi đối với xuất khẩu lúa mì để giúp kiềm chế giá nội địa, một động thái có khả năng làm trầm trọng thêm các căng thẳng toàn cầu. Ấn Độ là nước trồng lúa mì lớn thứ hai thế giới, sau Trung Quốc. Cuối tháng trước, Indonesia đã tạm dừng xuất khẩu một số loại dầu cọ trong nỗ lực giảm giá dầu ăn tăng cao trong nước. Giá cả tăng cao đã góp phần gây ra tình trạng bất ổn bạo lực dẫn đến việc Thủ tướng Sri Lanka phải từ chức vào đầu tuần này và đã làm dấy lên nhiều cuộc biểu tình ôn hòa hơn ở Trung Đông. Ở các vùng của châu Phi, các nhà xay xát đã hết lúa mì, người tiêu dùng đang bỏ qua các mặt hàng thực phẩm từng được coi là mặt hàng chủ lực hàng ngày và thay thế các sản phẩm rẻ hơn.

Căng thẳng về giá lương thực, thực phẩm đang diễn ra trên toàn cầu

Trước đó, ngày 12/5, ông David Beasley - Giám đốc điều hành Chương trình Lương thực Thế giới của Liên hợp quốc – đã đưa ra cảnh báo, toàn cầu sẽ đối mặt với tình trạng thiếu lương thực hoàn toàn vào đầu năm tới nếu các cảng biển của Ukraine vẫn bị Nga phong tỏa. Giá thực phẩm đã tăng cao hơn kể từ năm ngoái, ảnh hưởng bởi sự gián đoạn chuỗi cung ứng liên quan đến đại dịch Covid-19 và thu hoạch kém ở Mỹ, Canada và các quốc gia khác. Sau đó, cuộc xung đột Nga - Ukraine đã cắt đứt một phần đáng kể xuất khẩu dầu hướng dương, lúa mì và ngô, đồng thời làm gián đoạn dòng phân bón cần thiết để tăng năng suất cây trồng.

Theo Bộ Nông nghiệp Mỹ, Ukraine chịu trách nhiệm về 10% xuất khẩu lúa mì toàn cầu, 14% xuất khẩu ngô và khoảng một nửa lượng dầu hướng dương của thế giới. Xuất khẩu ngũ cốc khổng lồ của Nga cũng có nguy cơ bị ảnh hưởng bởi các lệnh trừng phạt và tình trạng mất an ninh ở Biển Đen. Moscow đã ngừng xuất khẩu phân bón.

Ông David Beasley cho biết, các cảng của Ukraine phải mở cửa trở lại trước mùa thu hoạch, bắt đầu nghiêm túc vào giữa tháng 6, để ngăn chặn tình trạng thiếu hụt trong năm tới. Khoảng 300 triệu người có thể phải đối mặt với “mức độ khủng hoảng của tình trạng mất an ninh lương thực nghiêm trọng trong những tháng tới”. Ngay cả ở các quốc gia giàu nhất thế giới, giá lương thực cao hơn cũng đang gây ra căng thẳng. Tổ chức từ thiện của ngân hàng thực phẩm Na Uy Matsentralen Norge cho biết, họ đã phân phối lượng thực phẩm nhiều hơn 28% so với cùng kỳ năm 2021, một năm mà bản thân nó đã chứng kiến nhu cầu cao hơn rất nhiều. Theo Bộ Lao động Mỹ, giá hàng tạp hóa của Mỹ trong tháng 4 đã tăng 10,8% trong vòng 12 tháng qua, mức tăng hàng năm lớn nhất kể từ tháng 11/1980.

Các siêu thị ở Anh đã bán bớt dầu hướng dương. Tập đoàn tạp hóa khổng lồ Tesco PLC của Anh cho biết, nước Anh đang chứng kiến “tình trạng nghèo đói thực sự” lần đầu tiên trong một thế hệ. Nhưng tại các quốc gia nghèo nhất thế giới, nơi tác động của cuộc xung đột Ukraine đối với giá lương thực đang được cảm nhận rõ nét nhất. Một trận hạn hán đang hoành hành ở miền Bắc Kenya. Cuộc chiến đang diễn ra vào thời điểm mà các nhà sản xuất lớn khác đang phải chịu những thách thức của chính họ. Một đợt nắng nóng gay gắt và thiếu mưa ở Ấn Độ đã buộc nước này phải hạ ước tính sản lượng lúa mì xuống gần 6%, sau 5 năm thu hoạch bội thu.

Ấn Độ là nhà cung cấp lúa mì quan trọng cho các nước láng giềng. Afghanistan gần đây đã nhận được những lô hàng lớn lúa mì từ Ấn Độ vì lý do nhân đạo. Bangladesh là một nhà nhập khẩu lúa mì lớn khác của Ấn Độ. Trong khi đó, giá đã tăng vọt trong nước, giúp kích hoạt các hạn chế xuất khẩu vào ngày 14/5. Giá lương thực tăng gây lo lắng cho thế giới rằng, an ninh lương thực của Ấn Độ, các nước láng giềng và các nước dễ bị tổn thương khác đang gặp rủi ro. Thời tiết xấu đã làm trì hoãn việc gieo trồng vào mùa Xuân ở các khu vực quan trọng của Vành đai Trang trại Mỹ, đe dọa cắt giảm năng suất cây trồng nếu nông dân không đạt được tiến bộ nhanh chóng. Bộ Nông nghiệp Mỹ trong một dự báo ngày 12/5 cho biết, họ kỳ vọng dự trữ lúa mì thế giới trong niên vụ 2022-2023 sẽ giảm 5% xuống 267 triệu tấn so với vụ trước, đánh dấu mức thấp nhất trong sáu năm. Giá lúa mì kỳ hạn giao dịch trên sàn giao dịch Chicago đã tăng hơn 50% kể từ đầu năm, trong khi giá ngô tăng hơn 30% và đậu tương tăng hơn 20%.

Thích ứng để vượt qua khủng hoảng

Vào tháng 4, chỉ số lương thực của Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc (FAO) đã tăng 30% so với cùng tháng năm ngoái và 60% kể từ năm 2019, trước khi đại dịch toàn cầu tấn công chuỗi cung ứng và sản xuất nông trại. Sri Lanka phụ thuộc vào Ukraine và Nga cho 45% lúa mì. Giá lương thực tăng đã tạo thêm áp lực lên một nền kinh tế đang ở mức thấp do mất doanh thu du lịch do đại dịch, nợ nước ngoài cao và thu thuế thấp hơn. Cũng như nhiều nền kinh tế đang phát triển khác, đồng nội tệ giảm giá cũng đang hạn chế sức mua trên các thị trường lương thực toàn cầu.

Iran, trong khi đó, đã phải đối mặt với các cuộc phản đối trong những ngày gần đây sau khi tăng giá đột ngột đối với các mặt hàng chủ lực như đường và dầu ăn. Chính phủ cho biết, họ sẽ loại bỏ trợ cấp đối với lúa mì và bột mì cho các tiệm bánh nhằm hạn chế việc buôn lậu các mặt hàng thực phẩm giá rẻ ra khỏi đất nước và tăng cường an ninh lương thực. Trên khắp châu Phi, thời tiết khắc nghiệt đã làm gián đoạn các vụ thu hoạch ở địa phương. Giá lương thực trên lục địa này đã ở mức cao nhất trong 10 năm qua. Đối với Cameroon, một trong những nhà nhập khẩu lúa mì hàng đầu của châu Phi, các vụ đóng cửa Covid-19 và bạo lực khủng bố Nigeria hoạt động ở một số quốc gia láng giềng, đã cắt giảm một nửa sản lượng địa phương. Trong khi đó, nước này đã bị sụt giảm 60% nhập khẩu lúa mì kể từ khi xung đột Ukraine. Vào tháng 2, các nhà xay xát đã tạm dừng việc giao lúa mì cho các tiệm bánh, với lý do giá quá cao.

Các quốc gia đang cố gắng thích ứng. Ai Cập, nhà nhập khẩu lúa mì lớn nhất thế giới, đang chuyển sang các nước từ Paraguay đến Ấn Độ, để đa dạng hóa nguồn cung khỏi Ukraine. Cộng hòa Dân chủ Congo đang đầu tư hàng triệu đô la vào dự án yêu cầu các hiệu bánh ở quốc gia lớn nhất châu Phi cận Sahara chuyển từ lúa mì sang bột mì làm từ sắn, một loại cây có củ giàu tinh bột sẵn có trên khắp đất nước. Trong các ngôi nhà trên khắp thế giới, mọi người đang cắt giảm các mặt hàng chủ lực hoặc thay thế chúng bằng các lựa chọn thay thế rẻ hơn. Tại Brazil, giá cà rốt và cà chua đã tăng hơn gấp đôi so với thời điểm này năm ngoái, trong khi cà phê rang xay tăng gần 70%.