Khi hoa mận lác đác nở điểm trắng trên cành, khi, hoa đào rừng nở sớm đỏ rực cao nguyên trắng Bắc Hà, chào đón năm mới Quý Mão 2023, bắt đầu từ ngày mùng 1 tháng Chạp, đồng bào Mông khai hội mổ lợn Tết, mời anh em họ hàng, bà con hàng xóm, bè bạn khắp nơi về gặp mặt, ăn tết.

Ngày mổ lợn tết cũng là lúc bạn bè, anh em, họ hàng, con cháu tề tựu họp mặt đoàn kết vui vẻ, phấn khởi sau một năm lao động vất vả

Đến hẹn lại lên! năm nào cũng vậy! tôi được anh em ruột thịt, họ hàng, bạn bè ở các xã vùng đồng bào Mông của các huyện Bắc Hà, Si Ma Cai, Mường Khương (Lào Cai) mời dự hội mổ lợn tết. Đây thực sự là niềm vui và vinh dự bởi mọi người có nhớ, quý mới mời và cũng là dịp tìm về cội nguồn.

Cùng với sự phát triển của xã hội, công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp- nông thôn, bộ mặt nông thôn vùng cao khởi sắc, khang trang hiện đại, song ít nhiều mất đi không ít nét văn hóa truyền thống trong đời sống, kiến trúc nhà ở, tập tục song may mắn thay quê nội tôi ở khu dân cư Tẩn Chư xã Tả Văn chư hầu như vẫn giữ được phong cảnh nguyên sơ, truyền thống văn hóa, nhà trình tường đất, tục mổ lợn tết truyền thống đoàn kết, đầm ấm mỗi khi đón năm mới, khi xuân sang, tết đến…

Thường là từ 6 giờ sáng, anh em, họ hàng trong Bản đến sớm giúp mổ và chế biến các món ăn từ lợn, trong đó quan trọng nhất là ướp muối thịt trong thùng độ 2 tuần sau đem treo gác bếp làm thịt hun khói và món tiết canh lợn sạch…

Con lợn được các gia đình người Mông ở Tẩn Chư, Tả Văn Chư hiện nay vừa nuôi nhốt vừa thả rông ở rừng nguyên sinh sẵn rau quả nên lợn thoải mái ăn. Người Mông ở đây giờ vẫn nuôi lợn chủ yếu để phục vụ gia đình, mổ tết nên không dùng tăng trọng, ít cho ăn ngon, chủ yếu thả rông tự kiếm ăn nên lợn sạch, săn chắc, thơm ngon. Khí hậu Tả Văn Chư lại lạnh hơn trung tâm huyện Bắc hà, gần bằng Sa Pa, đặc trưng ôn đới, xứ sở muôn hoa nên Lợn ở Tả Văn Chư và Hoàng Thu Phố nổi tiếng ngon nhất vùng Mông Bắc Hà nói riêng và Lào Cai.

Dịp này, các hộ khác theo tuổi để chọn ngày hợp, đẹp để mổ lợn tết, thờ cúng ông bà tổ tiên. Con lợn được làm ngay trên tấm phản trước ban thờ, trước cửa nhà, vừa mổ lợn vừa khấn thắp hương báo công với tổ tiên về thành quả trong năm cũ, cầu một năm mới làm ăn gặp nhiều may mắn.

Lợn được mổ xong, lấy nội tạng, tiết, một phần xương thịt để làm tiệc đãi khách. Phần lớn số thịt còn lại được ướp muối để vào ngày Tết đem ra chế biến các món ăn; ngoài ra người ta còn để dành một phần để treo trên gác bếp làm món thịt lợn treo hay còn gọi là thịt lợn hun khói - đặc sản của người Mông.

Trước do nghèo khó, chưa có kinh nghiệm nên thường mâm cỗ ngày mổ lợn tết của người Mông đơn giản chỉ vài món thịt ba chỉ xào, luộc, thịt nạc xào, lòng lợn, gan, phèo xào dưa, tiết canh lợn… giờ đây cuộc sống dã khá hơn và học được đồng bào Tày, Nùng cách nấu nướng nên mâm cỗ đã ngon hơn xưa, có đủ các mòn chế biến từ thịt lợn, có thêm các mọn thịt nạc xào rau đương quy, xào rau thịt trâu đặc sản hiếm của rừng, lợn hấp, lợn nướng lá chanh, xào cần tây... ăn hết sức ngon miệng.

So với xưa, giờ mâm cỗ ngày mổ lợn tết đã ngon hơn

Điều đặc biệt là trong mâm cỗ ngày mổ lợn Tết nói riêng và trong Tết của người Mông thường có rất ít những món rau, dù rau là món ăn thường ngày. Bên cạnh đó, món canh cũng không xuất hiện trên mâm cỗ. Bởi đồng bào kiêng ăn rau và ăn canh trong ngày Tết. Trong mâm cơm phải có đủ các món như thịt lợn, thịt , bánh dày, đặc biệt kể từ sáng mồng 1-2-3 dân không ăn rau, chỉ ăn thịt, vì theo truyền thống của các cụ để lại, sang năm mới mình ăn thịt thì mới may mắn, công việc mới ăn nên làm ra.

Đây là dịp để anh em, bạn bè gặp gỡ hỏi han, thăm hỏi, chúc tụng, chia sẻ kinh nghiệm sản xuất làm ăn

Theo thông lệ bắt đầu từ cuối tháng 11 âm lịch hàng năm, đặc biệt từ ngày mùng 10 đến ngày 27- 28 tháng 12 Âm lịch, hầu hết, các hộ gia đình người Mông lần lượt mổ lợn tết mời anh em họ hàng, bạn bè đến dự. Đây là dịp để anh em họ hàng gặp mặt, chia sẻ niềm vui, kinh nghiệm làm ăn trong năm, chúc tụng những điều hay trong năm mới, giao lưu văn hóa (chủ yếu là hoạt động hát dân ca Mông) thể hiện tinh thần đoàn kết trong cộng đồng người Mông.

Đặc biệt sắp tới mùa xuân bản vùng cao Bắc Hà nói chung và vùng đồng bào Mông Tả Văn chư nổi tiếng thiên đường của hoa rừng, quê hương của loại mận Tả Van hay còn gọi là mận máu chó, mận hậu, mận tả hoàng ly, trái thơm, mận tím, lê xanh nở hoa trắng. Tả Văn Chư, Bắc Hà thực sự là điểm đếm hấp dẫn đối với những người yêu thiên nhiên, hoa cỏ mùa xuân, khám phá bản sắc dân tộc và đồng bào Mông nơi đây vẫn luôn hiếu khách chào đón các bạn đến với ngày hội mổ lợn tết, đến với tết độc đáo, đậm đà bản sắc truyền thống nguyên sở của đồng bào Mông, chắc chắn du khách sẽ có kỳ nghỉ, chuyến đi ấn tượng nhân dịp năm mới Quý Mão 2023./.