Trong bối cảnh nền kinh tế chưa thực sự vực dậy sau COVID-19, các doanh nghiệp ngành hàng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) có thể sẽ tiếp tục khó khăn nếu đề xuất mức thuế TTĐB mới nhất được thông qua.

Lo ngại khi thuế TTĐB cho sản phẩm thuốc lá hợp pháp tăng đột ngột

Theo đó, Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đang được Bộ Tài chính lấy ý kiến, hoàn thiện. Các nội dung được đề xuất tại Dự thảo hướng đến việc hạn chế sản xuất và điều tiết tiêu dùng nhằm đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá của Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030, do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Cụ thể, Bộ Tài chính đề xuất áp dụng thuế hỗn hợp, gồm thuế tương đối - hay còn gọi là thuế theo tỷ lệ phần trăm, giữ nguyên ở mức 75% và bổ sung mức thuế tuyệt đối theo lộ trình tăng từng năm từ năm 2026 đến năm 2030.

Với mức thuế tuyệt đối, Bộ Tài chính đề xuất hai phương án. Phương án 1 sẽ tăng 2.000 đồng/bao ở năm đầu tiên và đạt mức tăng 10.000 đồng vào năm 2030. Phương án 2, tăng 5.000 đồng/bao ngay từ năm 2026 và tăng tịnh tiến 1.000 đồng/bao trong 5 năm kế tiếp để đạt mức 10.000 đồng/bao năm 2030.

Phương án tăng thuế này sẽ làm tăng tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá từ 36% (năm 2024) lên 59,4% (2030), khiến các mặt hàng này có giá thành đắt hơn, góp phần giảm sử dụng thuốc lá..

Ủng hộ tăng thuế tiêu thụ đặc biệt nhằm giúp điều tiết hành vi người dùng và tăng thu ngân sách, song nhiều ý kiến cũng bày tỏ lo ngại khi thuế đối với sản phẩm thuốc lá hợp pháp tăng đột ngột, giá bán thuốc lá hợp pháp cũng tăng cao. Nếu không có biện pháp hữu hiệu, sẽ khiến thuốc lá nhập lậu tràn lan, gây ra thất thu thuế, không đạt mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá của Chính phủ.

Ủng hộ tăng thuế TTĐB, song ông Kiều Dương, Vụ trưởng Vụ Chính sách - Pháp chế (Tổng cục Quản lý thị trường, Bộ Công Thương) cho rằng, khi thuế đối với sản phẩm thuốc lá hợp pháp tăng đột ngột, giá bán của sản phẩm thuốc lá hợp pháp cũng tăng cao, người tiêu dùng có thể sẽ tìm đến thuốc lá nhập lậu để thay thế.

Ông Vi Nông Trường, Chủ tịch UBND huyện Chi Lăng, tỉnh Lạng Sơn cho biết việc tăng thuế TTĐB sẽ dẫn đến việc giảm sản lượng thuốc lá, đồng nghĩa đầu ra của cây thuốc lá cũng giảm sút mạnh. Điều này gây bất lợi rất lớn cho các địa phương có vùng trồng nguyên liệu thuốc lá như huyện Chi Lăng do sẽ tạo ra gánh nặng lớn về mặt kinh tế và an sinh xã hội cho các hộ dân tại vùng trồng nguyên liệu thuốc lá. Huyện cũng đã làm việc với Quỹ phòng, chống tác hại của thuốc lá - Bộ Y tế để tìm giải pháp thay thế cây thuốc lá bằng các cây trồng khác nhưng qua khảo nghiệm người dân lựa chọn cây thuốc lá vì tính hiệu quả của nó. Hiện nay tại tỉnh Lạng Sơn, thuốc lá là chuỗi giá trị sản phẩm nông nghiệp duy nhất vận hành hiệu quả từ khâu đầu tư, sản xuất, chế biến, tiêu thụ, lưu thông.

Cây thuốc lá (ảnh minh hoạ)

Liên quan vấn đề nêu trên, bà Vũ Lan Hương, Phó giám đốc Công ty Thuốc lá Thăng Long nhận định, với mức thuế tuyệt đối rất cao của Dự thảo Luật, tỷ lệ thuế/giá bán lẻ của các sản phẩm thuốc lá trung cấp sẽ cao hơn rất nhiều các sản phẩm cao cấp. Các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá đang cung cấp cho số đông người tiêu dùng, sẽ chịu thiệt thòi nhiều hơn, ảnh hưởng nặng nề hơn các doanh nghiệp khác đang cung cấp cho đối tượng khách hàng ít có nhạy cảm về giá.

Với đề xuất tăng thuế này, các doanh nghiệp thuốc lá điếu nhỏ, đang có sản lượng thấp, và cả doanh nghiệp sản xuất thuốc điếu khác nếu không thích ứng kịp, đứng trước nguy cơ không thể bảo toàn vốn, tài sản, việc làm cho người lao động.

Bà Hương kiến nghị cơ quan soạn thảo xem xét giãn tiến độ tăng thuế để cho các doanh nghiệp thuốc lá điếu có thời gian phục hồi sau nhiều các cú sốc kinh tế đã có.

“Trong trường hợp phải tăng thuế, cần cân nhắc tới đặc điểm tình hình thị trường thuốc lá điếu tại Việt Nam, đặc biệt là nguồn cung không hợp pháp thuốc lá rất lớn trên thị trường, lựa chọn các bước tăng vừa phải, không tạo độ sốc quá lớn, tạo độ giãn nở hợp lý cho cả người sản xuất và người tiêu dùng. Công ty nhất trí đề xuất của Hiệp hội thuốc lá về bước tăng 1.000 đồng/bao qua mỗi hai năm hoặc tăng đều 500 đồng/bao hàng năm”, bà Vũ Lan Hương chia sẻ.

Cần đánh giá kỹ lưỡng tác động và có lộ trình

Nhiều chuyên gia cho rằng, thuế TTĐB cần thiết sửa đổi để phù hợp với mức tăng thu nhập của người tiêu dùng tại từng quốc gia. Tuy nhiên, lộ trình sửa đổi cần tính toán tới mức độ sẵn sàng của các doanh nghiệp chịu ảnh hưởng, tránh ảnh hưởng “sốc” tới doanh nghiệp trong bối cảnh kinh tế suy yếu hiện nay. Các hiệp hội Bia rượu và Nước giải khát, cũng như Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam đều đề xuất xem xét mức tăng thuế, tránh gây "sốc" cho thị trường, đồng thời giãn lộ trình tăng một cách hợp lý nhằm tạo điều kiện cho doanh nghiệp chuẩn bị kịch bản và sẵn sàng thích ứng với việc tăng thuế trong thời gian tới.

Trước đó, cũng có nhiều hội thảo đóng góp ý kiến cho sắc thuế này cũng nhận được sự hưởng ứng tích cực và đóng góp ý nghĩa từ các doanh nghiệp trong ngành. Về phía Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam đề xuất mức thuế TTĐB sửa đổi cần được xem xét nhằm hạn chế các ảnh hưởng tiêu cực tới toàn chuỗi giá trị cũng như tránh gây thất thu thuế và góp phần ngăn chặn thuốc lá nhập lậu. Hiệp hội đề xuất mức khởi điểm tăng thuế TTĐB tuyệt đối là từ 1.000 đồng/bao vào năm 2026, và tăng lên 3.000 đồng/bao vào năm 2030.

Ngoài ra, với mức tăng thuế hợp lý cũng sẽ hỗ trợ doanh nghiệp ngành thuốc lá hợp pháp có thời gian thích nghi và ổn định sản xuất, từ đó giảm thiểu tối đa tác động tiêu cực việc làm của người lao động, đảm bảo an sinh xã hội.

Đồng quan điểm, ông Daniel Hsu, Tổng giám đốc Tập đoàn British American Tobacco (BAT) Vùng Đông Á cho rằng, việc tăng thuế cần phải hài hòa, tránh tăng đột biến ảnh hưởng đến thị trường nhằm cân bằng mục tiêu kiểm soát thuốc lá nhập lậu và thuốc lá giả, đồng giảm thiểu các tác động tiêu cực về mặt kinh tế, xã hội và giúp tăng nguồn thu ngân sách nhà nước từ thuế bền vững.

“Mức tăng thuế quá cao, chưa từng có tiền lệ, cả 2 phương án đề xuất tại Dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt bộc lộ nhiều rủi ro và chắc chắn sẽ gây sốc cho ngành thuốc lá”, ông Daniel Hsu nhận định.

Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam (VTCA) Nguyễn Thị Cúc tại hội thảo “Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm thuốc lá”, do Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA) phối hợp cùng Viện Chiến lược & Chính sách Tài chính - Bộ Tài Chính (NIF) tổ chức ngày 16.7 cho rằng việc lựa chọn phương án, lộ trình tăng thuế đối với sản phẩm thuốc lá, cơ quan soạn thảo cần nghiên cứu để đảm bảo hài hòa giữa lợi ích sức khỏe cộng đồng, ổn định sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp và ngân sách của nhà nước.

Đặc biệt, để hạn chế sử dụng thuốc lá, bên cạnh việc tham khảo kinh nghiệm quốc tế để tăng thuế TTĐB, cần phải thực hiện đồng bộ và nâng cao các biện pháp quản lý Nhà nước, đặc biệt đẩy mạnh hơn nữa công tác phòng chống buôn lậu thuốc lá, tránh thất thu ngân sách nhà nước.