Kể từ khi được ký kết vào tháng 11/2020 và chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2022, các tác động thương mại của Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (Hiệp định RCEP) đã thu hút sự chú ý và quan tâm lớn trên thế giới.

Điều này là vì các điều khoản của hiệp định, trọng tâm thương mại của hầu hết cácHiệp định Thương mại tự do (FTA), và thực tế là khối lượng dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) trong Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) cũng như giữa các quốc gia ASEAN và các quốc gia ký kết RCEP khác như Trung Quốc và Nhật Bản kém hơn so với dòng vốn FDI vào từ bên ngoài khu vực RCEP.

Thông điệp chung nhất là RCEP sẽ tăng cường đáng kể khối lượng thương mại trong và ngoài khu vực RCEP, đặc biệt vì đây là hiệp định thương mại đầu tiên liên quan đến Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Tuy nhiên, các tác động trong tương lai của RCEP không quá rõ ràng. Hơn nữa, các nhà bình luận thường bỏ qua nhiều vấn đề quan trọng khác như sự phân nhánh của RCEP đối với các quốc gia ký kết cụ thể và tác động của RCEP đối với các lĩnh vực cụ thể như tài chính, sản xuất, thương mại điện tử và công nghệ.

Kịch bản lạc quan

Kịch bản lạc quan được xây dựng dựa trên một số cải cách thương mại của RCEP như: xóa bỏ và /hoặc cắt giảm thuế quan, cải cách hạn ngạch, môi trường nâng cao cho thương mại dịch vụ, cắt giảm các quy tắc xuất xứ phức tạp và tốn kém (ROO), và hợp nhất nhiều hiệp định thương mại song phương hiện có. Ngoài ra, người ta tin rằng các cải cách thương mại RCEP như hài hòa hóa các tiêu chuẩn, các biện pháp vệ sinh và kiểm dịch động thực vật bớt nặng nề hơn, cũng như các thủ tục hải quan được đơn giản hóa và các yêu cầu thông quan nhanh hơn sẽ thúc đẩy thương mại.

Những điều tích cực về RCEP cũng lưu ý rằng các điều khoản thỏa thuận khác nhau, như cải thiện phổ biến thông tin về RCEP, sẽ hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) tham gia hoặc tham gia sâu rộng hơn vào các hoạt động thương mại của khu RCEP. Quan điểm này cũng lập luận rằng xu hướng ủng hộ toàn cầu hóa của RCEP có thể có giá trị không chỉ trong việc gửi đi một thông điệp tích cực vào thời điểm chủ nghĩa bảo hộ và chủ nghĩa dân túy gia tăng trong nhiều lĩnh vực kinh tế quốc tế, mà còn tạo cơ sở cho việc thiết kế sáng tạo hơn và / hoặc các hiệp định kinh tế thân thiện với sự phát triển.

Tuy nhiên, khiếm khuyết của kịch bản lạc quan là các cải cách thuế quan và hạn ngạch RCEP không quá ấn tượng (đặc biệt là vì nhiều nước ký kết RCEP đã có thỏa thuận với các nước ký kết khác và/hoặc đã cam kết tự do hóa thương mại ở mức độ cao hơn thông qua CPTPP), đã rất lâu.

Khung thời gian thực hiện, nhiều miễn trừ hoặc không chắc chắn về tự do hóa thương mại và bỏ qua hoặc làm giảm lợi thế chuỗi cung ứng của Trung Quốc (điều này sẽ hạn chế việc di dời các chuỗi giá trị) và thiếu sân chơi bình đẳng do sự lan tỏa của các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc.

Bên cạnh đó, các hạn chế đối với dòng chảy thương mại từ các chính sách công nghiệp của chính phủ sẽ ảnh hưởng lợi nhuận tiềm năng. Cuối cùng, Campuchia, Myanmar, Lào và Thái Lan sẽ phải đối mặt với những thách thức trong việc thu lợi từ RCEP do các vấn đề chính trị, năng lực nhà nước và cơ sở hạ tầng không đầy đủ.

Bên cạnh những thiếu sót này, RCEP không yêu cầu cải cách thực chất đối với lĩnh vực nông nghiệp và dịch vụ để giải quyết các vấn đề liên quan đến cạnh tranh và doanh nghiệp nhà nước, hoặc giải quyết tốt các vấn đề thương mại điện tử. Như nhiều người đã nhấn mạnh, RCEP cũng không đề cập đến các vấn đề môi trường hoặc lao động.

Một số đánh giá về tác động thương mại của RCEP dường như chỉ đơn thuần chỉ ra rằng nhiều quốc gia như Úc, Myanmar và New Zealand sẽ chỉ trở thành những nhà cung cấp nông sản và nguyên liệu lớn hơn cho Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Những lợi ích này chắc chắn có ý nghĩa, nhưng hầu như không chỉ ra RCEP đang chuyển đổi thành phần thương mại hoặc xúc tác cho việc tái định vị chuỗi cung ứng như một số dự đoán

Về mặt liên quan, thâm hụt thương mại có thể tăng cao do Trung Quốc, với nền kinh tế vượt trội, có vị thế tốt thương mại trong khi nhiều nước ký kết RCEP đang phát triển thì không, ngay cả khi cuối cùng sẽ nhận được lợi ích năng động từ thương mại. Ngoài ra, cần lộ trình dài để RCEP sẽ tạo ra những lợi ích như mong đợi trong lĩnh vực dịch vụ. Chính phủ Úc tuyên bố rằng “các cánh cửa sẽ mở ra cho việc xuất khẩu dịch vụ, dẫn đến việc Úc có được quyền tiếp cận mới quan trọng đối với lĩnh vực tài chính, ngân hàng, chăm sóc sức khỏe, giáo dục và nhiều loại ngành khác liên quan đến dịch vụ”.

Tuy nhiên, thực tế là các nhà cung cấp dịch vụ nước ngoài trong các lĩnh vực này và các lĩnh vực như vận tải hàng không, dịch vụ chuyên môn và kỹ thuật sẽ phải đối mặt với những thách thức đáng kể ở Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc do các chính sách của chính phủ còn tồn tại và vị thế cố thủ của các công ty trong nước trong các ngành dịch vụ này. Khung thời gian thực hiện dài của RCEP, cắt giảm hạn ngạch và thuế quan bị ràng buộc cũng như những thiếu sót và bất cập là những mối quan tâm chính đáng.

Những thay đổi tích cực trong tương lai

Trên thực tế, RCEP mang lại những thay đổi tích cực và cuối cùng sẽ dẫn đến một khu vực RCEP bao gồm nhiều khả năng tiếp cận thị trường hơn, ít rào cản thương mại hơn và cơ hội xuất khẩu mới, ngay cả khi bị ràng buộc nhiều hơn. Thứ nhất, rõ ràng là Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc sẽ thu được nhiều lợi ích nhất từ ​​RCEP vì các lý do từ lợi thế chi phí cho đến các tập đoàn đa quốc gia (MNC) có năng lực, từ vai trò vượt trội của họ trong thương mại trong và ngoài khu vực RCEP cho đến thực tế là Trung Quốc-Nhật Bản và Nhật Bản-Hàn Quốc chưa có các FTA.

Thứ hai, các quốc gia như Indonesia, Malaysia và Việt Nam sẽ đạt được lợi ích, bất chấp sự cạnh tranh gay gắt và các thành viên RCEP khác, nếu chấp nhận các chính sách kinh tế và chính trị cần thiết.

Thứ ba, các nước kém phát triển hơn như Campuchia, Lào và Myanmar sẽ gặp khó khăn trong việc thu lợi đầy đủ từ RCEP nếu không có những cải thiện về khả năng cạnh tranh, cơ sở hạ tầng và/hoặc môi trường trong nước.

Thứ tư, đối với các tác động theo ngành, một đánh giá của Ngân hàng JP Morgan phỏng đoán rằng ô tô, điện tử và máy móc công nghiệp sẽ được hưởng lợi đáng kể từ RCEP, và sẽ có sự gia tăng thương mại đối với hàng tiêu dùng, nhựa và nguyên liệu thô do những thay đổi về thuế quan, hạn ngạch và ROO.

Cuối cùng, lĩnh vực dịch vụ có thể chứng kiến ​​sự nổi bật ngày càng tăng của các MNC từ các quốc gia như Úc, New Zealand và Singapore do các quốc gia này có thế mạnh về dịch vụ.

Hành động của doanh nghiệp và hoạch định chính sách

Tuy vậy, các doanh nghiệp và các nhà hoạch định chính sách không nên quá lạc quan hoặc bi quan về các tác động thương mại của RCEP.

Thứ hai là các nhà lãnh đạo chính phủ và chính trị nên mong đợi trật tự kinh tế khu vực hầu như không thay đổi, mặc dù Indonesia, Malaysia và Việt Nam có thể tăng đáng kể ảnh hưởng.

Thứ ba là tất cả các bên ký kết RCEP phải thông qua các chính sách tài chính, giáo dục, cơ sở hạ tầng, FDI, thuế và thương mại phù hợp, để các nước và các doanh nghiệp có thể tối đa hóa lợi ích của RCEP. RCEP sẽ không tự động mang lại lợi ích nếu các nước không cải cách.

Thứ tư là, trong nhiều trường hợp, các MNC sẽ làm tốt việc tập trung vào những người chơi kinh tế cấp một hoặc cấp hai vì đó là nơi mà hành động đang và sẽ diễn ra.

Cuối cùng, các doanh nghiệp không nên cho rằng những thay đổi, hài hòa và đơn giản hóa từ RCEP có nghĩa là ít cần phân tích thị trường. Những thách thức và cơ hội liên quan đến RCEP có thể làm tăng thời gian cần thiết để đánh giá đúng đắn về những việc cần làm trong môi trường thương mại mới do hiệp định thương mại tạo ra.