Chuỗi cung ứng trong khu vực đã bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19, xung đột ở Ukraine, áp lực lạm phát và động lực địa chính trị đang thay đổi. Đại dịch Covid-19 làm gián đoạn hoạt động sản xuất, vận chuyển dẫn đến tình trạng chậm trễ, thiếu hụt. Cuộc xung đột ở Ukraine đã gây thêm áp lực lên thị trường hàng hóa toàn cầu, làm tăng chi phí. Áp lực lạm phát càng làm căng thẳng thêm chuỗi cung ứng, làm tăng chi phí nguyên vật liệu và hậu cần.

Tuy nhiên, các chuyên gia nhấn mạnh rằng, yếu tố chính đằng sau sự thay đổi bản chất của chuỗi cung ứng trong khu vực là Trung Quốc. Trong giai đoạn hậu đại dịch, các vấn đề về chuỗi cung ứng và căng thẳng Mỹ - Trung leo thang đã cho thấy các doanh nghiệp cần phải đánh giá lại mối quan hệ với Trung Quốc.

Inbok Song, Giám đốc danh mục đầu tư tại Matthews Asia, nhấn mạnh rằng Malaysia, Việt Nam, Philippines và Ấn Độ đã gặt hái được thành quả từ sự thay đổi này, đặc biệt là khi nói đến sản xuất hàng hóa trung gian. Theo đó, các quốc gia này sở hữu lực lượng lao động có tay nghề cao, có khả năng thực hiện các quy trình sản xuất và có sức mạnh kinh tế để duy trì sự phát triển của các cơ sở sản xuất địa phương.

Trong khi đó, UBS đặc biệt nhấn mạnh vai trò của Ấn Độ, cho rằng Ấn Độ có vị thế tốt hơn về quy mô để sánh ngang với Trung Quốc trong lĩnh vực sản xuất quy mô lớn, chi phí thấp. Ngân hàng đầu tư cho biết, những cải cách chính sách và cải thiện sự ổn định vĩ mô của Ấn Độ là những lợi thế rõ ràng mặc dù nước này gặp bất lợi do chi phí hậu cần cao, năng suất lao động thấp và những trở ngại về quy định.

Mạng lưới chuỗi cung ứng châu Á bị ảnh hưởng bởi sự chuyển dịch sang các nền kinh tế phát triển

Trong chuỗi cung ứng của châu Á, việc gia công ở nước ngoài đang trở nên rõ ràng khi các ngành công nghiệp có giá trị cao như các công ty phần cứng công nghệ và chất bán dẫn đang chuyển hoạt động sang các nền kinh tế tiên tiến.

Tuy nhiên, thay vì di dời hoàn toàn chuỗi cung ứng, các công ty đang lựa chọn thiết lập các cơ sở sản xuất mới ở các địa điểm khác nhau, nhằm giảm sự gián đoạn trong hoạt động cốt lõi của họ. Ví dụ, Ford và SK Innovation của Hàn Quốc có ý định xây dựng một cơ sở sản xuất pin ở Kentucky. Samsung hiện đang trong quá trình thành lập một nhà máy bán dẫn hiện đại ở Texas.

Trong khi đó, TSMC (Công ty sản xuất chất bán dẫn Đài Loan) đang tham gia xây dựng các cơ sở sản xuất ở Mỹ, Nhật Bản và Đức, với mục đích đáp ứng yêu cầu đa dạng hóa của nhóm khách hàng của họ. Các công ty đã phân bổ các đơn vị ra khỏi những địa điểm đơn giản là tiết kiệm chi phí nhất và thay vào đó giải quyết các điểm đến có một số lợi ích tài chính và cũng giúp bảo vệ họ khỏi căng thẳng địa chính trị hoặc các vấn đề khác (như một đại dịch khác) có thể cản trở hoạt động sản xuất trong tương lai. Một số thay đổi này gắn liền với các ưu đãi của chính phủ nước ngoài như CHIPS (tạo ra các khuyến khích hữu ích để sản xuất chất bán dẫn) và Đạo luật khoa học cũng như Đạo luật giảm lạm phát ở Mỹ.

Chuỗi cung ứng châu Á được định hình bởi thương mại điện tử và hội nhập thương mại khu vực

Trong số các yếu tố khác, sự bùng nổ thương mại điện tử ở châu Á đang thúc đẩy những thay đổi trong mạng lưới chuỗi cung ứng của châu Á, đặc biệt là dịch vụ hậu cần giao hàng chặng cuối. Các công ty đang đầu tư vào các giải pháp giao hàng sáng tạo, bao gồm máy bay không người lái và xe tự lái, để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về dịch vụ giao hàng nhanh chóng và hiệu quả.

Cùng với đó, thương mại điện tử đã nhấn mạnh tầm quan trọng của khả năng hiển thị chuỗi cung ứng. Các công ty đã đầu tư vào các công nghệ như blockchain và RFID để theo dõi sản phẩm trong toàn bộ chuỗi cung ứng, cải thiện tính minh bạch và giảm sai sót.

Theo Statista, doanh thu được tạo ra từ thị trường thương mại điện tử châu Á được dự đoán sẽ đạt 1.811,00 tỷ USD vào năm 2023. Trong tương lai, dự kiến thị trường này sẽ đạt tốc độ CAGR là 11,64% từ năm 2023 đến năm 2027, dẫn đến quy mô thị trường ước tính là 2.813,00 tỷ USD vào 2027. Hơn nữa, mô hình “Nhà máy châu Á” đặc trưng vào cuối thế kỷ 20, nơi châu Á sản xuất hàng hóa chủ yếu cho thị trường Mỹ và châu Âu, đang dần giảm bớt.

Theo dữ liệu từ Trung tâm Hội nhập Khu vực châu Á, chỉ có 46% thương mại châu Á diễn ra trong lục địa này vào năm 1990, với một phần đáng kể hàng hóa hướng đến các quốc gia phương Tây phát triển. Tuy nhiên, đến năm 2021, tỷ lệ này đã tăng lên 58%, tiệm cận mức ở châu Âu là 69%.

IMF cho rằng ASEAN-5, bao gồm Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và Thái Lan, rất dễ bị tổn thương trước sự phân mảnh kinh tế toàn cầu, đặc biệt thông qua các kênh liên quan đến thương mại, vì sự gián đoạn chuỗi cung ứng có thể tác động tiêu cực đến các lĩnh vực quan trọng của các nền kinh tế đã được tích hợp cao vào chuỗi giá trị toàn cầu, ví dụ như điện tử. Rủi ro gia tăng về sự phân mảnh địa kinh tế có thể đảo ngược một số lợi ích thu được từ toàn cầu hóa trong những thập kỷ qua.

Trong bối cảnh này, việc thúc đẩy hội nhập khu vực giữa các thành viên ASEAN-5 có khả năng nâng cao khả năng phục hồi của khu vực trước những cơn gió ngược từ bên ngoài. Hơn nữa, theo The Economist, các nhà đầu tư châu Á hiện sở hữu 59% cổ phần đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) trong khu vực của họ, ngoại trừ các trung tâm tài chính Hồng Kông và Singapore. Điều này thể hiện mức tăng đáng chú ý so với mức 48% được ghi nhận trong năm 2010.

Tại các quốc gia như Ấn Độ, Indonesia, Nhật Bản, Malaysia và Hàn Quốc, tỷ lệ đầu tư trực tiếp có nguồn gốc từ châu Á đã tăng từ 26% lên 61%.

Những cân nhắc về mục tiêu môi trường và xã hội

Ngày càng có nhiều nhà đầu tư và người tiêu dùng ưa chuộng các công ty có hồ sơ mục tiêu môi trường và xã hội (ESG) mạnh mẽ. Các doanh nghiệp châu Á đang đáp ứng nhu cầu này bằng cách tích hợp các hoạt động ESG vào chuỗi cung ứng của họ để thu hút đầu tư và khách hàng. Tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương, hơn 15 quốc gia và 670 công ty đã cam kết giảm lượng khí thải.

Ví dụ, công ty dịch vụ kỹ thuật Phần Lan Neste đã đầu tư 1,4 tỷ USD vào Singapore, nâng 30% năng lực sản xuất năng lượng tái tạo của họ hiện nằm ở châu Á. Tập đoàn Adani của Ấn Độ cũng cam kết đầu tư 70 tỷ USD vào các sáng kiến cơ sở hạ tầng và năng lượng xanh.

McKinsey & Company cho biết, quy mô thị trường có thể giải quyết được cho các doanh nghiệp xanh ở châu Á dự kiến sẽ đạt từ 4 nghìn tỷ USD đến 5 nghìn tỷ USD vào năm 2030. Việc gia nhập không gian xanh có thể sẽ đi kèm với rủi ro nhưng cũng có những lợi ích tiềm năng cho các doanh nghiệp đón đầu xu thế.