Báo cáo nghiên cứu “Điều chỉnh chính sách đất đai nhằm thúc đẩy phát triển thị trường quyền sử dụng đất nông nghiệp ở Việt Nam” do Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương tiến hành mới đây cho thấy, nhu cầu sử dụng đất nông nghiệp đang có sự thay đổi mạnh mẽ trong thời gian gần đây, theo hướng chuyển từ hộ tiểu điền sang đại điền, doanh nghiệp tích tụ và tập trung ruộng đất.

Theo TS Nguyễn Hữu Thọ - Phó Trưởng ban, Ban Chính sách phát triển nông thôn (Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương): Năm 2016, cả nước có 33,5 nghìn trang trại, tăng 67,2% so với năm 2011, bình quân tăng 10%/năm. Cùng với đó, số lượng doanh nghiệp (DN) hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp cũng tăng mạnh, năm 2016, cả nước có 3.846 DN nông nghiệp, tăng 49% so với năm 2011. Trong đó, DN có số vốn từ 10 tỷ đồng trở lên tăng tới 76,2%.

Thị trường quyền sử dụng đất nông nghiệp đang gia tăng mạnh mẽ, song các chuyên gia kinh tế cũng cho rằng, đất nông nghiệp là hàng hóa “đặc biệt”, do đó quy mô, mức độ phát triển của thị trường không đồng đều giữa các vùng miền, địa phương có sự khác nhau. Theo đó, những khu vực giáp với những thành phố lớn thường có giá trị cao hơn rất nhiều so với các khu vực vùng sâu, vùng xa.

Việt Nam đã có rất nhiều văn bản pháp luật liên quan đến thị trường quyền sử dụng đất nông nghiệp, cụ thể như: Hiến pháp, Luật Đất đai năm 2013; 11 nghị định và 35 thông tư liên tịch,… song thị trường quyền sử dụng đất nông nghiệp vẫn chưa phát triển lành mạnh, không mang lại hiệu quả cho nền kinh tế. Một trong những nguyên nhân, theo ông Nguyễn Hữu Thọ là do đất nông nghiệp tại Việt Nam thường có diện tích nhỏ, gây ra những khó khăn trong quá trình tích tụ ruộng đất.

Có DN cho biết, để sử dụng được 30ha đất nông nghiệp làm trang trại, họ đã phải đàm phán với 130 hộ dân. Tuy nhiên, điều đáng buồn hơn là có nhiều hộ dân, sau một thời gian đàm phán lại tăng giá bán hoặc không đồng ý chuyển đổi, gây khó khăn cho DN trong quá trình đàm phán. Khiến cho thị trường quyền sử dụng đất nông nghiệp phát triển thiếu lành mạnh.

Đáng chú ý, có nhiều hộ gia đình bỏ ruộng hoang, nhưng vì một lý do nào đó, cũng không muốn chuyển quyền sử dụng đất cho DN - ông Nguyễn Hữu Thọ cho biết thêm.

Để thị trường quyền sử dụng đất nông nghiệp phát triển lành mạnh, PGS, TS Chu Tiến Quang - Hội đồng chính sách (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho rằng: Cần quy hoạch sử dụng đất nông nghiệp theo hai hướng ‘cứng’ và ‘mềm’. Theo đó, ‘cứng’ là không được phép chuyển đổi và ‘mềm’ là cho phép chuyển đổi. Đặc biệt, trong quá trình xây dựng quy hoạch, cần tính đến sự ổn định.

Chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cho rằng: Để thị trường quyền sử dụng đất nông nghiệp phát triển lành mạnh, cần công khai, minh bạch thông tin về đất đai, để mọi người dân đều nắm được.

Bên cạnh các giải pháp trên, các chuyên gia kinh tế cho rằng cần hoàn thiện chính sách đất đai, tạo hành lang pháp lý, cơ sở cho thị trường quyền sử dụng đất nông nghiệp từng bước phát triển. Theo đó, giai đoạn tới cần sớm điều chỉnh chính sách đất đai, đặc biệt là Luật Đất đai 2013 để hoàn thiện các nội dung bất cập trên góc độ thị trường như công tác quy hoạch, hình thức giao đất, thuê đất; thời hạn và hạn mức sử dụng đất; hoàn thiện hạ tầng thông tin đất đai.