Thực tế này đòi hỏi những cơ chế, chính sách mạnh mẽ, đột phá để hỗ trợ các doanh nghiệp công nghiệp trở thành trụ cột kinh tế, vươn lên thành những tổng thầu ở những lĩnh vực công nghiệp mũi nhọn.

Đây là vấn đề được các chuyên gia đặt ra tại chương trình Chính sách và đối thoại với chủ đề: “Doanh nhân Việt Nam với vai trò dẫn dắt các ngành công nghiệp mũi nhọn” do Vuasanca tổ chức ngày 24/9.

Cần phát triển các doanh nghiệp “đầu đàn”

Sau hơn 10 năm thực hiện Nghị quyết số 09-NQ/TW của Bộ Chính trị khóa XI về xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ doanh nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, nhận thức của cấp ủy, tổ chức đảng, hệ thống chính trị và xã hội được nâng cao; việc thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng về phát triển doanh nghiệp và đội ngũ doanh nhân được đẩy mạnh; môi trường sản xuất, kinh doanh được cải thiện, ngày càng bình đẳng, thuận lợi.

Ngày 10/10/2023, Nghị quyết số 41-NQ/TW của Bộ Chính trị về xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ doanh nhân Việt Nam trong thời kỳ mới cũng xác định nghiên cứu chính sách đột phá để hình thành, phát triển doanh nghiệp dân tộc, doanh nghiệp có quy mô lớn, có vai trò dẫn dắt một số ngành, lĩnh vực then chốt, trọng yếu, có vị trí quan trọng trong chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị toàn cầu.

Hơn lúc nào hết, Việt Nam cần có những doanh nghiệp trong nước đủ lớn, có năng lực cạnh tranh, vươn tầm quốc tế, có thương hiệu, đóng vai trò nòng cốt, dẫn dắt quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Nhìn nhận về vai trò dẫn dắt của các doanh nghiệp công nghiệp mũi nhọn, ông Phạm Tuấn Anh - Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương cho rằng, hiện Việt Nam có một số doanh nghiệp lĩnh vực công nghiệp cơ khí tạm coi là “sếu đầu đàn”, nhưng số lượng chưa đủ, chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển kinh tế.

Đồng quan điểm, ông Vũ Văn Khoa - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu cơ khí, Bộ Công Thương nhận định, nước ta đang có một số doanh nghiệp mạnh trong lĩnh vực chế tạo ô tô, xe máy và thủy điện như: Vinfast, Trường Hải, Viện Nghiên cứu cơ khí, Tổng công ty Máy động lực và Máy nông nghiệp Việt Nam…

Ông Vũ Văn Khoa - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu cơ khí, Bộ Công Thương.

“Các doanh nghiệp này đã tạo công ăn việc làm cho nhiều vệ tinh và người lao động. Song, ở nhiều ngành công nghiệp khác, chúng ta chưa có doanh nghiệp đủ mạnh để dẫn dắt ngành công nghiệp chế tạo. Các doanh nghiệp công nghiệp cơ khí mới chỉ đang xử lý công nghệ nền, khả năng tự chủ thiết kế công nghệ lõi còn hạn chế, vì thế, công nghệ vẫn phụ thuộc vào doanh nghiệp nước ngoài”, ông Khoa nhấn mạnh.

Ông Khoa nêu dẫn chứng, đơn cử như trong các chương trình dự án về năng lượng, trong phát triển hạ tầng giao thông đường sắt, đường cao tốc... chúng ta đang phụ thuộc lớn vào doanh nghiệp FDI, như vậy, giá trị thặng dư rất ít, hàm lượng công nghệ mang lại cũng không cao.

Trong các dự án dự kiến đầu tư thời gian tới ở một số lĩnh vực như năng lượng (điện gió ngoài khơi, hydrogen xanh…); hạ tầng giao thông (đường sắt tốc độ cao...), doanh nghiệp nội địa chỉ làm được những việc đơn giản, hàm lượng công nghệ thấp.

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ, ngành công nghiệp trong nước vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức lớn. Một trong những vấn đề đáng chú ý nhất là sự phụ thuộc quá nhiều vào các doanh nghiệp nước ngoài và sự thiếu vắng các tập đoàn nội địa có đủ tiềm lực để dẫn dắt thị trường. Dù đã có một số doanh nghiệp tiêu biểu như VinFast, Trường Hải, và Thaco, phần lớn các doanh nghiệp Việt Nam vẫn đang phát triển chậm, đặc biệt là trong các lĩnh vực chế tạo công nghiệp – một yếu tố quan trọng cho sự bền vững và tự chủ của nền kinh tế quốc gia.

Cần chính sách dài hơi để phát triển

Bên cạnh việc thúc đẩy thị trường và hỗ trợ tài chính, Việt Nam cần xây dựng các chính sách dài hạn nhằm giúp doanh nghiệp nội địa phát triển bền vững. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước và doanh nghiệp trong việc xây dựng chiến lược phát triển toàn diện, bao gồm nguồn nhân lực, nghiên cứu và phát triển (R&D), và chuyển giao công nghệ.

Ông Phạm Tuấn Anh cho biết: “Ngành công nghiệp Việt Nam hiện vẫn phụ thuộc nhiều vào các yếu tố bên ngoài. Do đó, cần thiết phải có những chính sách hỗ trợ để các doanh nghiệp "sếu đầu đàn" có thể dẫn dắt tăng trưởng, hình thành hệ sinh thái cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa cùng phát triển, từ đó vươn tầm quốc tế. Điều này cũng sẽ hiện thực hóa các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, bao gồm Nghị quyết số 41-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển đội ngũ doanh nhân Việt Nam trong thời kỳ mới. Nghị quyết này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng chính sách đột phá, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp dân tộc quy mô lớn, đóng vai trò then chốt trong các ngành kinh tế trọng điểm và chuỗi cung ứng toàn cầu”.

Ông Phạm Tuấn Anh cho biết: Cần thiết phải có những chính sách hỗ trợ để các doanh nghiệp "sếu đầu đàn" có thể dẫn dắt tăng trưởng, hình thành hệ sinh thái cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa cùng phát triển, từ đó vươn tầm quốc tế. (Ảnh: VinFast)

Để xây dựng các doanh nghiệp nhà nước dẫn đầu, cần thay đổi cách nhìn nhận về quản lý doanh nghiệp và sửa đổi các quy định liên quan đến cơ quan đại diện chủ sở hữu, phân cấp quyền tự chủ và trách nhiệm cho người đại diện. Đồng thời, cần cơ chế giữ lại nguồn lực thông qua thoái vốn, cổ phần hóa và sử dụng lợi nhuận để tái đầu tư, giúp doanh nghiệp có thêm nguồn lực phát triển.

Song song đó, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân cũng cần được điều chỉnh để phù hợp với thực tiễn, đặc biệt trong cải cách thủ tục hành chính và triển khai chính phủ điện tử, nhằm tạo điều kiện thuận lợi, giúp doanh nghiệp không bỏ lỡ cơ hội phát triển.

Ngoài ra, cần có chính sách thu hút chuyên gia quốc tế và khuyến khích chuyển giao công nghệ từ các doanh nghiệp nước ngoài. Các biện pháp này không chỉ giúp doanh nghiệp nội địa nâng cao năng lực cạnh tranh mà còn góp phần thu hút nguồn lực chất lượng cao vào Việt Nam. Việc phát triển các cụm ngành công nghiệp hỗ trợ và khu công nghệ cao cũng sẽ tạo ra hệ sinh thái đồng bộ, hỗ trợ sự phát triển lâu dài của các doanh nghiệp.

Giải pháp nào để doanh nghiệp Việt Nam phát triển mạnh mẽ?

Theo ông Vũ Văn Khoa, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu cơ khí (Bộ Công Thương), có ba giải pháp quan trọng có thể giúp doanh nghiệp Việt Nam phát triển mạnh mẽ hơn trong thời gian tới.

Thứ nhất, cần phải "mồi" cho doanh nghiệp thông qua việc mở rộng thị trường, cung cấp vốn, đào tạo nhân lực, và cải thiện cơ chế chính sách. Ông Khoa nhấn mạnh, việc tạo ra một thị trường ổn định và bền vững là yếu tố quyết định để các doanh nghiệp có thể phát triển. Đặc biệt, trong các ngành công nghiệp mũi nhọn như công nghệ ô tô, năng lượng tái tạo, hay công nghiệp điện tử, một thị trường ổn định sẽ giúp doanh nghiệp có thể chủ động đầu tư, nâng cao năng lực sản xuất, và phát triển bền vững. Một ví dụ điển hình là VinFast, mặc dù đã có những thành công ban đầu, nhưng vẫn gặp không ít khó khăn trong việc tiêu thụ xe điện tại thị trường nội địa. Điều này cho thấy việc phát triển các chính sách hỗ trợ và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp nội địa tham gia vào các dự án lớn của quốc gia, như Quy hoạch điện VIII và phát triển hạ tầng đường sắt đô thị, là hết sức cần thiết. Khi có một thị trường ổn định, doanh nghiệp sẽ có động lực để đầu tư và phát triển dài hạn.

Thứ hai, cần tháo gỡ các rào cản pháp lý liên quan đến Luật Đấu thầu. Hiện nay, các quy định về năng lực của nhà thầu trong Thông tư 03 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã khiến các doanh nghiệp Việt Nam gặp khó khăn khi muốn tham gia vào các dự án lớn, khiến họ chỉ có thể đóng vai trò là nhà thầu phụ. Ông Khoa nhấn mạnh, nếu không thay đổi các quy định này, doanh nghiệp trong nước sẽ khó có thể phát triển mạnh mẽ và đóng vai trò quan trọng trong các dự án trọng điểm quốc gia. Các tiêu chí đấu thầu hiện tại thường ưu tiên các doanh nghiệp nước ngoài, với yêu cầu khắt khe về năng lực và kinh nghiệm, trong khi nhiều doanh nghiệp Việt Nam dù có tiềm năng nhưng chưa có đủ cơ hội để chứng tỏ khả năng của mình.

Thứ ba, các cơ quan nhà nước cần hỗ trợ doanh nghiệp trong việc dự báo thị trường và cung cấp thông tin kịp thời. Bộ Công Thương hiện đã có những đóng góp đáng kể trong việc cung cấp thông tin qua hệ thống Thương vụ toàn cầu. Đây là một kênh thông tin quan trọng, giúp doanh nghiệp trong nước nắm bắt được các xu hướng, từ đó có thể điều chỉnh chiến lược kinh doanh sao cho phù hợp và bền vững hơn. Việc hỗ trợ doanh nghiệp trong việc dự báo thị trường cũng giúp họ có thể chủ động trong các quyết định đầu tư và phát triển, tránh những rủi ro không đáng có trong quá trình mở rộng hoạt động.

“Việt Nam cần có thêm những doanh nghiệp nội địa đủ lớn, có năng lực cạnh tranh trên trường quốc tế để dẫn dắt quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước", ông Vũ Văn Khoa nhấn mạnh. Ông cho rằng, để đạt được điều này, cần phải có sự cải cách toàn diện về cơ chế và chính sách, đặc biệt là việc giải quyết các điểm nghẽn trong cơ chế đánh giá năng lực nhà thầu.

Để vượt qua các thách thức hiện tại, các doanh nghiệp Việt Nam cần phải thay đổi mạnh mẽ từ tư duy đến hành động. Việc tăng cường tự chủ về công nghệ, cải thiện năng lực sản xuất và kết nối sâu rộng hơn với chuỗi cung ứng toàn cầu là những yếu tố then chốt giúp các doanh nghiệp nội địa có thể lớn mạnh và bắt kịp với xu thế công nghiệp hóa và hiện đại hóa.

Việt Nam đã có những tập đoàn lớn, nhưng để nền kinh tế phát triển nhanh và bền vững hơn nữa, các doanh nghiệp cần phải nhanh chóng thay đổi, không chỉ tăng cường năng lực công nghệ mà còn phải tìm kiếm những giải pháp đột phá để cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Chính phủ và các cơ quan chức năng cũng cần đóng vai trò hỗ trợ quan trọng, từ việc cải cách thủ tục hành chính, tạo dựng môi trường kinh doanh thuận lợi, đến việc triển khai chính phủ điện tử, nhằm đảm bảo rằng doanh nghiệp Việt Nam không bỏ lỡ bất kỳ cơ hội phát triển nào trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng mạnh mẽ.