Sản xuất, xuất khẩu tăng nhưng chưa bền vững

Bước sang năm 2024 với điều kiện thị trường khởi sắc hơn, hoạt động sản xuất, xuất khẩu của các doanh nghiệp ngành da giày đã dần ổn định hơn.

Theo số liệu từ báo cáo của Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương), trong tháng 3/2024 chỉ số sản xuất da và các sản phẩm liên quan tăng 28,4% so với tháng 2/2024 và tăng 3,4% so với tháng 3/2023. Tính chung 3 tháng đầu năm 2024, chỉ số sản xuất da và các sản phẩm liên quan tăng 3,3% so với cùng kỳ năm 2023.

Xuất khẩu giày dép của Việt Nam trong tháng 2/2024 đạt trên 1,17 tỷ USD, giảm 40,25% so với tháng 1/2024 và giảm 15,52% so với tháng 2/2023, chiếm 4,77% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của cả nước. Tính chung 2 tháng đầu năm 2024, xuất khẩu mặt hàng này đạt 3,14 tỷ USD, tăng 13,92% so với cùng kỳ năm 2023 và chiếm trên 5,32% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa cả nước.

Về thị trường xuất khẩu, trong tháng 2/2024 xuất khẩu giày dép của Việt Nam sang thị trường Hoa Kỳ đạt kim ngạch lớn nhất 426,12 triệu USD, giảm 38,04% so với tháng 1/2024 và giảm 5,43% so với tháng 2/2023, chiếm 36,19% trong tổng kim ngạch xuất khẩu nhóm hàng này của cả nước trong tháng 2/2024.

Bộ Công Thương tìm hướng gỡ khó cho ngành da giày. Ảnh: Cấn Dũng

Tiếp đến là thị trường EU đứng thứ hai đạt 265,49 triệu USD, giảm 46,36% so với tháng trước và giảm 15,49% so với tháng 2/2023, chiếm 22,55% tỷ trọng. Thị trường Trung Quốc đạt 137,49 triệu USD, giảm 24,07% so với tháng trước, so với tháng 2/2023 giảm 13,43%, chiếm 11,68% tổng kim ngạch.

Tính chung 2 tháng đầu năm 2024, giày dép của Việt Nam được xuất khẩu sang các thị trường chủ yếu là Hoa Kỳ, EU, Trung Quốc, Nhật Bản, Anh… Kim ngạch xuất khẩu sang 5 thị trường này chiếm 79,97% tổng kim ngạch xuất khẩu giày dép của cả nước.

Về mặt hàng túi xách, ví, vali, mũ, ô, dù, thông tin từ Cục Công nghiệp cũng cho thấy, trong tháng 2/2024 đạt trên 205,38 triệu USD, giảm 45,23% so với tháng 1/2024 và giảm 17,09% so với tháng 2/2023, chiếm 0,83% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của cả nước. Tính chung 2 tháng đầu năm 2024, xuất khẩu mặt hàng này đạt 580,99 triệu USD, tăng 14,02% so với cùng kỳ năm 2023 và chiếm trên 0,98% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của cả nước.

Thị trường xuất khẩu của nhóm mặt hàng này gồm: Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản, Canada, Trung Quốc… Tổng kim ngạch xuất khẩu sang 5 thị trường trên chiếm 82,47% tổng kim ngạch xuất khẩu túi xách, va li, mũ, ô dù của cả nước.

Tháng 2/2024 nhập khẩu nguyên phụ liệu dệt may, da giày của cả nước đạt trên 377,38 triệu USD, giảm 33,02% so với tháng 1/2024 và giảm 10,45% so với tháng 2/2023, chiếm 1,62% tổng kim ngạch nhập khẩu hàng hóa của cả nước. Tính chung 2 tháng đầu năm 2024, nhập khẩu nguyên phụ liệu dệt may, da giày của cả nước đạt trên 940,98 triệu USD, tăng 17,79% so với cùng kỳ năm 2023 và chiếm 1,74% tổng kim ngạch nhập khẩu hàng hóa.

Nhìn vào bức tranh xuất nhập khẩu của ngành da giày trong những tháng đầu năm có thể ghi nhận những nỗ lực của cộng đồng doanh nghiệp trong xoay sở đơn hàng, phục hồi sản xuất và xuất khẩu.

Tuy nhiên, xét về dài hạn, bên cạnh ưu thế về nguồn lao động có tay nghề cao, nếu ngành da giày không nâng cao năng lực nội sinh rất khó ứng phó với biến động thị trường cũng như giữ sức tăng trưởng bền vững cho ngành.

“Nút thắt” về nguyên, phụ liệu

Theo nhận định của các chuyên gia, tuy ngành da giày đang đứng trước những cơ hội lớn từ các hiệp định thương mại (FTA) đã ký nhưng việc có thể tận dụng được hay không cần phải phát triển công nghiệp hỗ trợ, nguyên, phụ liệu trong nước.

So với trước đây, tỷ lệ nội địa hóa của ngành đã đạt mức trung bình là 55%, cá biệt có những mặt hàng như giày thể thao đã chủ động được 70-80%, giày vải gần như 100% nguyên phụ liệu trong nước. Dù vậy, các chủng loại nguyên phụ liệu được sản xuất trong nước có chất lượng tốt, đủ tiêu chuẩn cho sản xuất hàng xuất khẩu hầu hết là sản phẩm của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI).

Ngành da giày Việt Nam có tổng cộng 129 doanh nghiệp đầu tư vào sản xuất nguyên liệu và phụ liệu giày dép, nhưng chỉ có khoảng 20 doanh nghiệp trong nước đủ khả năng cung ứng nguyên liệu cao cấp.

Việc có quá ít doanh nghiệp đủ khả năng cung ứng nguồn nguyên liệu gây khó khăn cho những nhà sản xuất da giày trong việc đáp ứng đơn hàng và nguồn nguyên liệu. Điều này kéo theo tỷ lệ nội địa hóa thấp, trở thành rào cản của ngành da giày khi tiếp cận các thị trường có yêu cầu cao.

Nhất là trong bối cảnh, cơ chế điều chỉnh biên giới carbon CBAM dự kiến sẽ thực hiện đầy đủ vào năm 2026. CBAM kỳ vọng sẽ giúp EU giảm phát thải carbon ít nhất 55% vào năm 2030 so với mức năm 1990.

Trong khi, bà Phan Thị Thanh Xuân, Tổng Thư ký Hiệp hội Da giày- Túi xách Việt Nam (Lefaso), cho hay, giày dép là ngành được đánh giá trong quá trình sản xuất gây ra phát thải lớn, EU lại là thị trường xuất khẩu đạt 6 tỷ euro mỗi năm của Việt Nam. Do vậy, trong giai đoạn tới, ngành da giày Việt Nam cần thiết phải thay đổi để thích ứng với quy định này.

Trước yêu cầu cấp bách của thực tế, việc phát triển vùng công nghiệp hỗ trợ chuyên biệt được xác định thực hiện càng sớm càng tốt. Tại nhiều sự kiện liên quan đến ngành, Lefaso đã đề xuất Nhà nước hỗ trợ hình thành các khu công nghiệp sản xuất sản phẩm công nghiệp hỗ trợ chuyên biệt cho ngành da giày, tập trung sản xuất da thuộc, vải kỹ thuật, phụ kiện làm khuôn, đế,… thuận tiện cho bảo vệ môi trường và tổ chức sản xuất tập trung, phát triển công nghiệp phụ trợ, với các cơ chế, chính sách trên thực tế thích hợp. Hơn nữa xuất phát điểm các doanh nghiệp sản xuất các sản phẩm phụ trợ còn thấp, năng lực yếu, hầu như chưa đủ sức đáp ứng những đơn hàng quá lớn…

Đối với việc xây dựng khu trung tâm giao dịch phát triển nguyên phụ liệu ngành thời trang Việt Nam tại Bình Dương, để đảm bảo tính khả thi, hiệu quả, đại diện Lefaso cho rằng, cần phân tích nhu cầu cần thiết cấp bách của ngành da giày và dệt may để nâng cao tính chủ động phát triển bền vững của ngành.

“Quan trọng là cần có chỉ đạo xuyên suốt từ Bộ, ngành đến địa phương và doanh nghiệp, thể hiện cơ chế, chính sách của các cấp Trung ương và địa phương”, đại diện Lefaso nhấn mạnh. Đồng thời đề nghị, cần thiết phải tổ chức đoàn đi công tác sang tham quan mô hình trung tâm giao dịch phát triển nguyên phụ liệu tại Trung Quốc- bởi đây là thị trường cung cấp nguyên phụ liệu lớn trên thế giới.

Bên cạnh đó, về việc sửa đổi bổ sung điều 35 Nghị định số 08/2015/NĐ-CP về xuất nhập khẩu tại chỗ, trong đó Tổng cục Hải quan đưa ra đề xuất sẽ bãi bỏ khoản 1 mục c điều 35: “Hàng hóa mua bán giữa doanh nghiệp Việt Nam với tổ chức, cá nhân nước ngoài không có hiện diện tại Việt Nam và được thương nhân nước ngoài chỉ định giao, nhận hàng hóa với doanh nghiệp khác tại Việt Nam”, hiệp hội đã có Công văn góp ý gửi Tổng cục Hải Quan đề nghị Tổng cục Hải quan xem xét chưa nên thay đổi bởi có thể gây nên những khó khăn mới cho doanh nghiệp nhưng chưa có phản hồi, đề nghị các đơn vị liên quan xem xét, hỗ trợ doanh nghiệp.