Lễ hội Hết Chá là lễ hội đặc sắc và vô cùng quan trọng của dân tộc Thái(Mộc Châu, Sơn La) được tổ chức thường niên vào mùa hoa ban nở. Lễ hội thể hiện tinh thần đại đoàn kết cộng đồng văn hóa bản làng cùng giúp đỡ nhau vượt qua những khó khăn trong cuộc sống. Đây còn là dịp để bà con vùng cao thể hiện tấm lòng biết ơn trời đất, tổ tiên, những đấng sinh thành có công giáo dưỡng, những vị thầy đã chữa hết bệnh cho mình.

Được biết, lễ hội Hết Chá là phong tục tập quán có từ lâu đời của đồng bào dân tộc Thái được lưu truyền và gìn giữ. Lễ hội bắt nguồn từ tích truyện, bà con dân tộc Thái rất nghèo, không có tiền mua thuốc chữa bệnh, thường đến nhờ thầy mo dùng mẹo và xin thần linh chữa được bệnh cho dân làng. Mang ơn thầy mo, nhiều người xin được làm con nuôi của ông. Và rồi, cứ mỗi dịp cuối năm (vào 29, 30 Tết), con cháu lại đến tạ ơn thầy mo, nhưng thời điểm đó đang bận rộn chuẩn bị đón Tết nên thầy mo ấn định lễ tạ ơn sẽ tổ chức vào tháng 3 hàng năm... Từ đó, vào độ xuân về, khi cây cối đâm chồi nảy lộc, muôn hoa đua nở, là lúc người Thái tổ chức lễ hội Hết Chá.

Theo truyền thống lễ hội Hết Chá được chia làm 2 phần. Phần lễ để mọi người tỏ lòng thành kính với bậc cha nuôi có công ơn cứu chữa mình, tạ ơn đất trời và thần linh. Thông qua phần lễ với những tích xưa được kể và dựng lại do chính những người dân biểu diễn, người tham dự lễ hội sẽ được truyền dạy kinh nghiệm sản xuất cũng như nghe những lời răn dạy để mọi người sống với nhau tốt hơn. Điểm nổi bật của những tích trò là tính hài hước, hóm hỉnh theo lối gái giả trai, trai giả gái, làm cho người xem cười thỏa thích.

Trong khi đó, phần hội gồm các hoạt động mô phỏng lại cuộc sống bình dị thường ngày của đồng bào dân tộc Thái ở thời kỳ dựng bản, dựng mường, xây dựng đời sống mới. Phần hội diễn ra những trò diễn dân gian vui nhộn, dạy con cháu khai hoang ruộng, tập cho trâu cày, khơi dậy nền văn minh lúa nước của đồng bào dân tộc.

Đan xen một số tiết mục kịch câm dí dỏm, vui nhộn phê phán những thói hư tật xấu, khích lệ những cái hay, cái đẹp trong cuộc sống thường nhật. Bên cạnh đó, là những điệu xòe uyển chuyển, nhịp nhàng, duyên dáng quanh cây nêu hòa cùng tiếng trống, chiêng rộn rã và âm thanh trầm bổng của đội nhạc. Các hoạt động trong Lễ hội diễn ra xung quanh cây nêu, khơi dậy cuộc sống bình dị với thiên nhiên hoang dã được thể hiện trên cây nêu, với hoa ban, hoa mạ, hình con thú, con chim, ve sầu, ong bướm… đủ mầu sắc treo trên cây nêu, tượng chưng cho sự sống, mùa xuân.

Lễ hội Hết Chá là hình thức sinh hoạt độc đáo, gắn kết cộng đồng làng bản. Đây cũng là dịp để người dân tạ ơn đất trời, tạ ơn đấng sinh thành, giáo dưỡng, cầu chúc cho vạn vật hòa hợp, sinh sôi nảy nở, cuộc sống yên vui, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt bội thu, mọi người ấm no hành phúc.