“Lực lượng sản xuất mới”

Năm 2023, Trung Quốc đã phát huy toàn bộ sức mạnh của ngành năng lượng mặt trời. Khi Bắc Kinh lắp đặt số tấm pin mặt trời nhiều hơn cả Mỹ, giảm gần một nửa giá bán các tấm pin này, xuất khẩu số pin thành phẩm tăng 38%, xuất khẩu các linh kiện chính tăng gần gấp đôi...

Động thái này cho thấy, Trung Quốc đã sẵn sàng cho sự “thống trị” thế giới về năng lượng mặt trời. Trong khi Mỹ và châu Âu đang cố gắng khôi phục hoạt động sản xuất năng lượng tái tạo và giúp các công ty chống phá sản thì Trung Quốc đang vượt xa trên lĩnh vực này.

Ngành năng lượng mặt trời phát triển mạnh mẽ ở Trung Quốc. Ảnh: New York Times

Mới đây, tại phiên họp thường niên cơ quan lập pháp Trung Quốc, Thủ tướng Lý Cường tuyên bố, Trung Quốc sẽ đẩy nhanh việc xây dựng các trang trại sử dụng năng lượng mặt trời cũng như các dự án điện gió và thủy điện.

Tuy nhiên, giới chuyên gia cho rằng, trong bối cảnh kinh tế Trung Quốc đang chững lại, việc tăng cường đầu tư cho năng lượng tái tạo, chủ yếu là điện mặt trời, là nền tảng cho sự đánh cược lớn vào các công nghệ mới nổi. Các nhà lãnh đạo Trung Quốc chỉ ra rằng, “bộ ba ngành công nghiệp mới” - tấm pin mặt trời, ô tô điện và pin lithium - đã thay thế “bộ ba cũ” là quần áo, đồ nội thất và thiết bị.

Mục tiêu là bù đắp sự sụt giảm mạnh trong lĩnh vực xây dựng nhà ở của Trung Quốc. Trung Quốc hy vọng vào khai thác các ngành công nghiệp mới nổi như năng lượng mặt trời, đây là ngành mà Chủ tịch Tập Cận Bình đánh giá là “lực lượng sản xuất mới”, để tái tạo năng lượng cho nền kinh tế đã chậm lại trong hơn một thập kỷ qua.

Ngoài ra, việc tập trung vào năng lượng mặt trời là điểm mới nhất trong kế hoạch kéo dài hai thập kỷ nhằm giúp Trung Quốc giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu năng lượng.

Xuất khẩu năng lượng mặt trời của Trung Quốc đã nhận được những phản hồi khẩn cấp. Tại Mỹ, chính quyền Tổng thống Biden đã đưa ra các khoản trợ cấp bao gồm phần lớn chi phí sản xuất các tấm pin mặt trời và một phần chi phí lắp đặt cao hơn nhiều.

Đặc biệt ở châu Âu, các quan chức cho rằng, cách đây 10 năm, Trung Quốc đã trợ cấp cho các nhà máy của họ sản xuất tấm pin mặt trời trong khi chính phủ châu Âu lại đưa ra trợ cấp để mua tấm pin được sản xuất ở bất cứ đâu. Điều đó dẫn đến sự bùng nổ trong hoạt động mua hàng của người tiêu dùng từ Trung Quốc, gây tổn hại cho ngành năng lượng mặt trời của châu Âu. Một làn sóng phá sản đi qua ngành công nghiệp châu Âu, khiến lục địa này phụ thuộc phần lớn vào các sản phẩm của Trung Quốc.

Hồi tháng 9/2023, Chủ tịch Ủy ban châu Âu, bà Ursula von der Leyen Cho biết: “Chúng tôi không quên được các hành vi thương mại không công bằng của Trung Quốc đã ảnh hưởng đến ngành năng lượng mặt trời của chúng tôi. Nhiều doanh nghiệp trẻ đã phải "ra đi" khi đối mặt các đối thủ cạnh tranh đến từ Trung Quốc - những đối thủ được trợ cấp quá nhiều”.

Những tàn dư của ngành công nghiệp năng lượng mặt trời ở châu Âu hiện đang dần biến mất. Norwegian Crystals - Công ty sản xuất nguyên liệu thô quan trọng cho các tấm pin mặt trời ở châu Âu, đã nộp đơn xin phá sản vào năm 2023. Meyer Burger - Công ty tại Thụy Sĩ, gần đây thông báo sẽ tạm dừng sản xuất trong nửa đầu tháng 3 tại nhà máy ở Freiburg, Đức và sẽ cố gắng huy động tiền để hoàn thiện các nhà máy ở Colorado và Arizona. Các dự án tại Mỹ của công ty này có thể khai thác các khoản trợ cấp sản xuất năng lượng tái tạo do Đạo luật Giảm lạm phát của Tổng thống Biden cung cấp.

Lợi thế chi phí tạo ra khác biệt

Lợi thế về chi phí của Trung Quốc rất lớn. Một đơn vị nghiên cứu của Ủy ban châu Âu đã tính toán trong một báo cáo hồi tháng 1, các công ty Trung Quốc có thể sản xuất các tấm pin mặt trời với công suất phát điện từ 16-18,9 cent/watt. Trong khi đó, các công ty ở châu Âu tốn 24,3-30 cent/watt và các công ty Mỹ mất khoảng 28 cent (1 USD = 100 cent). Chưa kể doanh nghiệp Trung Quốc còn được hưởng ưu thế về giá thuê đất, lãi suất vay ưu đãi của ngân hàng...

Trang trại năng lượng mặt trời lớn nhất Trung Quốc. Ảnh: New York Times

Giá điện thấp ở Trung Quốc cũng tạo ra khác biệt lớn. Các thành phố của Trung Quốc cũng cung cấp đất cho các nhà máy sản xuất tấm pin mặt trời với giá thấp hơn giá thị trường. Các ngân hàng quốc doanh cho vay rất nhiều với lãi suất thấp mặc dù các công ty năng lượng mặt trời thua lỗ và một số thậm chí còn phá sản. Bên cạnh đó, các công ty Trung Quốc đã tìm ra cách xây dựng và trang bị nhà máy với chi phí thấp.

Việc sản xuất nguyên liệu thô chính cho tấm pin mặt trời (polysilicon), đòi hỏi lượng năng lượng rất lớn. Các tấm pin mặt trời thường phải tạo ra điện trong ít nhất 7 tháng để thu lại lượng điện cần thiết để sản xuất chúng.

Hiện nay than cung cấp 2/3 lượng điện của Trung Quốc với mức giá thấp. Nhưng các công ty Trung Quốc đang giảm chi phí hơn nữa bằng cách lắp đặt các trang trại năng lượng mặt trời ở các sa mạc phía Tây của Trung Quốc, nơi đất công về cơ bản là miễn phí. Sau đó, các công ty này sẽ sử dụng điện từ những trang trại đó để tạo ra nhiều polysilicon hơn.

Tuy nhiên, với gần 10 tỷ tấn CO2 thải ra hàng năm, phần lớn là do xuất khẩu hàng tiêu dùng và sự phụ thuộc vào than đá, Trung Quốc vẫn là quốc gia gây ô nhiễm nhất thế giới. Bất chấp điều này, Trung Quốc vẫn nuôi tham vọng “thống trị” việc sản xuất năng lượng tái tạo. Quốc gia này có thể đạt 1.000 GW năng lượng mặt trời vào cuối năm 2026, trong tổng số 11.000 GW cần thiết trên toàn cầu để đáp ứng các mục tiêu của Thỏa thuận Paris vào năm 2030.

Ngược lại, châu Âu có giá điện đắt đỏ, đặc biệt sau khi họ ngừng mua khí đốt tự nhiên từ Nga vì chiến sự với Ukraine. Đất được sử dụng cho các trang trại năng lượng mặt trời ở châu Âu cũng đắt đỏ. Còn ở phía Tây Nam của Mỹ, những lo ngại về môi trường đã làm chậm quá trình lắp đặt các trang trại năng lượng mặt trời, trong khi các vấn đề về quy hoạch đã cản trở việc cấp phép truyền tải năng lượng tái tạo.

Kevin Tu, chuyên gia năng lượng ở Bắc Kinh và là thành viên không thường trực của Trung tâm Chính sách Năng lượng Toàn cầu tại Đại học Columbia nhận định: “Nếu các nhà sản xuất Trung Quốc không giảm chi phí tấm pin năng lượng mặt trời, chúng ta sẽ không thể thấy nhiều cơ sở lắp đặt pin năng lượng mặt trời như vậy trên khắp thế giới”.

Trên thực tế, Trung Quốc chế tạo gần như tất cả các thiết bị sản xuất tấm pin mặt trời của thế giới. Frank Haugwitz, nhà tư vấn năng lượng mặt trời lâu năm chuyên về ngành công nghiệp Trung Quốc cho rằng: “Phải mất nhiều ngày hoặc nhiều tuần để có được các bộ phận và kỹ sư thay thế. Nhưng chỉ trong vài năm, các công ty Trung Quốc đã tìm ra cách tự mình làm được tất cả”.