Mâm ngũ quả là gì?

Theo phong tục truyền thống của người Việt, cứ vào dịp Tết Nguyên đán, hầu như nhà nào cũng chuẩn bị một mâm ngũ quả để cúng trên bàn thờ tổ tiên hoặc để trưng bày trong phòng khách.

Mâm ngũ quả ngày Tết

Gồm 5 loại quả đa dạng, mâm ngũ quả không chỉ là một tác phẩm thị giác, mà còn là thể hiện của sự giàu có, thịnh vượng và lòng biết ơn. Mỗi loại trái cây trên mâm mang theo những ý nghĩa sâu sắc qua tên gọi, màu sắc và sắp xếp hài hòa.

Trên bàn thờ, mâm ngũ quả không chỉ là điểm nhấn trang trí mà là cầu nối tâm linh giữa thế giới hiện thực và thế giới linh thiêng. Việc sắp xếp chúng sao cho hài hòa không chỉ là một kỹ thuật trang trí, mà còn là cách thể hiện sự tôn trọng, lòng thành kính đối với ông bà, tổ tiên.

Nguồn gốc mâm quả ngày Tết

Theo quan niệm của người phương Đông, ngũ quả được thể hiện cho 5 hành: Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ, 5 yếu tố cấu thành nên vũ trụ. Ngoài ra, mâm ngũ quả còn mang ý nghĩa an khang, thịnh vượng, cầu mong một năm luôn suôn sẻ, may mắn.

Ngoài ra, trong văn hóa phương Đông, nhiều quy luật tự nhiên được gắn với chữ "ngũ" như ngũ hành, ngũ cốc, ngũ quan, ngũ vị, ngũ tạng... Số 5 tượng trưng cho sự sống, sự đầy đủ và 5 loại quả cũng ứng với thuyết ngũ hành.

Mâm ngũ quả miền Bắc

Mâm ngũ quả ngày Tết nhằm cầu mong một năm mới an khang thịnh vượng

Mâm ngũ quả ngày Tết miền Bắc thường được bài trí cầu kỳ, với sự kết hợp khéo léo giữa hoa quả được bố trí hài hòa theo nguyên tắc Ngũ Hành. Qua việc thành kính chuẩn bị mâm ngũ quả, các gia đình không chỉ cầu mong sự may mắn mà còn bày tỏ lòng kính trọng và tri ân đối với tổ tiên.

Mâm ngũ quả miền Bắc bao gồm các loại quả sau: Nải chuối xanh, bưởi, phật thủ, cam, quất, lựu,... Trong đó mỗi loại quả lại mang 1 ý nghĩa riêng.

Các bước trang trí mâm ngũ quả ngày Tết miền Bắc được thực hiện như sau:

Bước 1: Đặt nải chuối xanh ở giữa mâm, tạo điểm trung tâm.

Bước 2: Trên nải chuối, đặt phật thủ hoặc quả bưởi, tượng trưng cho sự an lành và thịnh vượng.

Bước 3: Sử dụng các loại trái cây như quýt, xoài, thanh long, ớt để trang trí xung quanh. Chú ý đến việc điều chỉnh vị trí để tạo nên một mâm ngũ quả đầy đủ và đẹp mắt.

Mâm ngũ quả miền Trung

Mâm ngũ quả ngày Tết của miền Trung

Cách bày mâm ngũ quả ở miền Trung mang đến một diện mạo độc đáo và gần gũi với thiên nhiên. Với đất đai trải qua nhiều thách thức thiên tai, lũ lụt và hạn hán, sự đơn giản trong cách bày trí mâm ngũ quả không chỉ là sự chấp nhận với thiên nhiên mà còn là sự tận tâm và chân thành.

Với sự hạn chế về đa dạng trái cây, mâm ngũ quả miền Trung thường xuất hiện với sự giản dị. Tuy nhiên, để làm cho mâm trở nên sinh động, người miền Trung thường thêm vào những chi tiết như hoa lá, đặc biệt là hoa cúc vàng để tạo điểm nhấn tinh tế và rực rỡ cho mâm quả.

Các bước trang trí mâm ngũ quả ngày Tết miền Trung thường diễn ra như sau:

Bước 1: Sử dụng các loại trái cây lớn như dưa hấu, chuối, bưởi để tạo thành trụ chính của mâm.

Bước 2: Sau khi có trụ, sắp xếp các loại trái cây nhỏ hơn như quýt, xoài, táo xung quanh trụ, tạo nên một mâm tròn đầy đặn và chắc chắn.

Bước 3: Trang trí mâm ngũ quả bằng hoa cúc vàng hoặc những chi tiết nhỏ như lá kim tiền, hoa trạng nguyên để tạo điểm nhấn và làm phong phú hơn.

Mâm ngũ quả miền Nam

Mâm ngũ quả ngày Tết của miền Nam với ước vọng "Cầu vừa đủ xài"

Ở miền Nam, việc chọn lựa các loại quả không chỉ dựa trên hình dáng và màu sắc mà còn chú trọng vào phát âm gần giống.

Chuối và quýt, với ý nghĩa không tốt do phát âm gần như từ "chúi" và "quýt làm cam chịu", thường không xuất hiện trong mâm ngũ quả miền Nam. Thay vào đó, người miền Nam ưu tiên sử dụng những loại quả mang ý nghĩa tích cực và may mắn như mãng cầu, thơm, dừa, đu đủ, xoài, sung, được sắp xếp sao cho khi đọc lái đầy đủ sẽ tạo thành cụm từ "cầu, dừa, đủ, xài, sung".

Bên cạnh mâm ngũ quả, trên bàn thờ gia tiên, người miền Nam thường chưng thêm một cặp dưa hấu. Mỗi cặp dưa hấu được khắc chữ phúc và lộc, mang ý nghĩa mong muốn mang lại may mắn và tài lộc cho gia đình.

Các bước trang trí mâm ngũ quả ngày tết ở miền Nam thường diễn ra như sau:

Bước 1: Sử dụng các loại quả lớn như dừa, thơm, mãng cầu làm phần trụ chính.

Bước 2: Sắp xếp những loại quả nhỏ hơn xung quanh, tạo nên một mâm tròn đầy đủ.

Lưu ý khi chuẩn bị và trang trí mâm ngũ quả

Khi chuẩn bị và trang trí mâm ngũ quả ngày Tết bạn nên chọn những hoa quả có hình thức đẹp mắt. Mâm ngũ quả được dâng lên bàn thờ từ 28, 29 Tết và hạ xuống khi ra Tết, vì vậy bạn không nên chọn các loại quả quá chín, dễ bị héo, bị ủng, không có dấu hiệu bị dập, hư hỏng.

Đừng quên lưu ý đến sự hài hòa về màu sắc và hình dáng của từng loại hoa quả. Hãy chọn những nải chuối quả đều, quả bưởi tròn chưa bị ngắt cuống, quả cam, quả xoài có vỏ bóng láng, quất chín màu cam tươi tắn, chùm quả sung đầy đặn, đu đủ và mãng cầu không cần quá lớn nhưng cân đối,... Sự chỉn chu trong việc lựa chọn hoa quả sẽ giúp bạn dễ dàng sắp xếp lên mâm hơn.