Ở một khu vực đắc địa của ngành xổ số - khu vực phía Nam, Hội đồng Xổ số kiến thiết khu vực miền Nam dự kiến tổ chức cuộc họp vào ngày 5/8/2023, với hai nội dung dự định bàn là yêu cầu các đại lý không được ngăn việc trả lại vé ế và mức “huê hồng” tối thiểu cho người bán vé số dạo.

Nhưng được biết cuộc họp đã được hoãn vào phút chót, để dời sang một ngày khác.

Hai nội dung của cuộc họp cũng chính là hai nội dung “nóng” nhất của ngành xổ số.

Đặc biệt là câu chuyện về mức hoa hồng tối thiểu cho người bán vé số dạo - một câu chuyện kéo dài quá lâu so với mức độ cần thiết của nó.

Câu chuyện của người bán vé số dạo tiêu biểu cho một nghịch lý không mấy khó để nhận ra ngành xổ số là ngành kinh doanh đặc thù, chưa bao giờ báo lỗ trong khi những người bán vé số dạo, đội quân trực tiếp làm nên mức lãi ấy lại chưa bao giờ được thụ hưởng thành quả lao động của chính mình.

Trong các báo cáo về thị trường lao động, những người bán vé số này, phải nói là rất đông nhưng họ không được dành cho một dòng ghi nhận nào, thậm chí là các báo cáo về thị trường lao động phi chính thức.

Người bán vé số dạo có thể bắt gặp ở khắp mọi nơi, thành phố, thị xã, thị trấn. Dáng vẻ lếch thếch, mệt mỏi khi đã phải cuốc bộ hàng cây số bất kể trời nắng hay mưa.

Ông bác tôi ở quê kể, nhiều lần đang hút dở điếu cày trong sân nhà chưa kịp nhả khói đã phải “cận chiến” với người bán vé là một đứa trẻ đưa tập vé số ra nài nỉ mua.

Ảnh minh hoạ

Họ là đại diện vừa gần gũi nhất lại vừa rộng nhất của một ngành kinh doanh được tin là luôn báo lãi. Mức tăng trưởng của ngành này luôn ở 2 con số và được xuất hiện trang trọng trong các báo cáo tổng kết tình hình kinh tế các địa phương. Không trang trọng sao được khi mà có tỉnh đến 40% nguồn thu là từ xổ số.

Những người bán vé số dạo đóng góp rất lớn vào doanh thu cũng như lợi nhuận vào hàng “khủng” của các công ty xổ số kiến thiết. Tuy nhiên ngoài hoa hồng được tin là ở mức 10% được hưởng trên mệnh giá vé bán, họ không được bất cứ quyền lợi nào khác từ các công ty xổ số.

Một tờ báo điện tử lớn mấy ngày gần đây lại có bài rút cái tít đại để mức hoa hồng này của người bán vé số dạo là đủ hấp dẫn không hề kém cạnh các ngành kinh doanh khác. Dư luận phản ứng, thế là báo phải rút lại đường link với câu nhắn: đã “tứ bất tử” (404!) kinh điển

Người bán vé dạo còn nguy cơ đối diện hành vi của các đối tượng lừa đảo khi đổi vé trúng thưởng giả để chiếm đoạt tiền của họ.

Mỗi tấm vé 10.000 đồng họ được lãi cứ cho là 1.000 đồng, ngày bán được trăm vé là giỏi, có khi còn ít hơn. Trong khi ấy ngày nào cũng như ngày nào, cứ sát đến giờ “khoá sổ” là những người bán vé số dạo lại “vắt chân lên cổ” cố bán thêm vé nào hay vé ấy.

Số vé mang đi không bán hết lại không được trả lại các cấp đại lý (mặc dù không có bất cứ quy định chính thức nào về việc này). Nếu trả lại lập tức suất bán của họ sẽ chuyển sang người khác. Nghĩa là tiền ăn, tiền sinh hoạt có thể phải làm lại từ đầu.

Về điểm này thì các đại lý cấp dưới cũng chung cảnh với họ khi không được trả lại vé ế cho đại lý cấp trên. Bởi suất bán sẽ nhanh chóng được chuyển sang cho đại lý khác. Trong khi tranh được một chỗ đại lý không hề đơn giản.

Nhiều giám đốc các công ty xổ số kiến thiết thừa nhận mức hoa hồng ngay cả khi được cho là 10% cũng khó bù lại nỗi vất vả tối ngày của người bán vé số dạo.

“Nhưng quy định như thế thì chúng tôi biết làm thế nào?”, một vị giám đốc than thở.

Quy định ở đây chính là nội dung của mục a, khoản 2, điều 10 trong Thông tư 01 của Bộ Tài chính, theo đó mức chi hoa hồng cụ thể cho đại lý là do doanh nghiệp kinh doanh xổ số quyết định trong từng thời kỳ nhưng phải đảm bảo nguyên tắc không vượt quá 15% doanh thu bán vé xổ số có thuế của doanh nghiệp (tức là số vé đã bán).

Cái mức 15% này cột chặt nỗi vất vả của người bán vé số trong khi mức hoa hồng với người bán vé số được chính các giám đốc các công ty xổ số thừa nhận là quá khiêm tốn so với đóng góp của những người bán vé số dạo vào lợi nhuận khủng của các công ty xổ số kiến thiết.

Đã có nhiều kiến nghị sửa đổi mức hoa hồng trên cũng như bổ sung chính sách với các đại lý cho người bán vé số dạo mà thiết thực nhất là mua bảo hiểm xã hội. Nhưng cũng chưa có động tĩnh hay chuyển biến gì từ cơ quan quản lý chức năng là Bộ Tài chính. Bản thân Thông tư 01 được dẫn ở trên được ban hành từ ngày 2/1/2014 mà từ đó đến nay bối cảnh kinh tế đã có nhiều thay đổi.

Nhìn cảnh người bán vé số với doanh thu hay lợi nhuận của ngành xổ số, có người lên tiếng than đây là cuộc chơi chưa công bằng.

Nhưng cũng là chưa đủ, phải gọi là bất công.

Trong khi đó cũng lại có người cho rằng, nên tiếp tục mở rộng quy mô xổ số so với hiện nay bởi những người đưa ra ý kiến này cho rằng, số người tham gia bán vé số dạo có xu hướng đông lên.

Phải chăng như thế sẽ kéo dài ra cái nghèo của những người bán vé số dạo?