Với sự tích hợp nhiều công nghệ hiện đại vào lưới điện, trong đó có sự tương tác, kết nối 2 chiều thông qua hệ thống thông tin và truyền thông, các quá trình sản xuất, truyền tải, phân phối và tiêu thụ điện được quản lý một cách thông minh hơn. Nhờ đó, vận hành lưới điện được an toàn và tin cậy hơn, khả năng tiết kiệm điện từ phía người dùng cuối được tăng cường và các nguồn năng lượng trong hệ thống được phân bổ hợp lý hơn, hướng tới mục tiêu cuối cùng là giảm tỉ lệ phát thải khí nhà kính, giảm chi phí năng lượng và tích hợp các nguồn phân tán vào hệ thống.

Từng bước hoàn thiện hệ thống văn bản pháp lý

Trong 10 năm triển khai Quyết định số 1670-TTg về phát triển lưới điện thông minh, các đơn vị của ngành điện đã đạt một số thành tích trong công tác phát triển lưới điện thông minh tại Việt Nam.

Theo đó, về công tác xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, Bộ Công Thương đã bổ sung một số quy định tạo cơ sở pháp lý cho phát triển lưới điện thông minh tại các Thông tư.

Lưới điện thông minh góp phần giảm chi phí năng lượng, giảm phát thải khí nhà kính. Ảnh: Thu Hường

Đồng thời, cơ sở pháp lý để hình thành các trung tâm điều khiển, trung tâm thao tác xa, trạm biến áp không người trực, thực hiện điều khiển, đóng cắt từ xa các thiết bị trong hệ thống điện cũng đã được hoàn thiện.

Cơ sở pháp lý để cho phép áp dụng, thực hiện đo đếm và thu thập dữ liệu đo đếm từ xa, đồng bộ và thống nhất các quy định kỹ thuật và trách nhiệm của các bên đối với công tác đo đếm trong hệ thống điện quốc gia cũng được Bộ Công Thương xây dựng.

Cùng với đó là các quy định thực hiện chương trình điều chỉnh phụ tải, nghiên cứu phụ tải điện; các quy định liên quan đến công tác điều độ, thao tác và xử lý sự cố đối với trung tâm điều khiển, trạm biến áp không người trực, điều khiển tần số, dịch vụ phụ, công tác điều độ, vận hành và phân cấp điều độ đối với các nhà máy năng lượng tái tạo.

Những kết quả đạt được

Trong 10 năm qua, chương trình đã nâng cấp hệ thống SCADA/EMS/DMS, kết nối tín hiệu SCADA của các nhà máy điện, trạm biến áp.

Cụ thể, năm 2016, hệ thống SCADA/EMS mới trang bị cho Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia (A0) và các Trung tâm Điều độ hệ thống điện miền (A1,A2,A3) đã được hoàn thiện và đưa vào vận hành chính thức; 100% các Tổng công ty điện lực, Công ty điện lực tỉnh đều đã trang bị hệ thống SCADA/DMS, Mini SCADA để giám sát và điều khiển lưới điện; Các đơn vị đã tích cực hoàn thiện việc kết nối tín hiệu SCADA của nhà máy điện, trạm biến áp. Tính đến hết năm 2022, có 100% các nhà máy điện có công suất trên 30 MW, Trạm biến áp (TBA) 500kV, 220kV đã hoàn thành kết nối hệ thống SCADA; 97% TBA 110kV đã hoàn thành kết nối hệ thống SCADA.

Bên cạnh đó, trong công tác thu thập số liệu đo đếm từ xa, hiện 100% công tơ đo đếm tại các TBA 500kV, 220kV, 110 kV và 99% các nhà máy điện cùng 77% công tơ đo đếm cho khách hàng đã được đo đếm từ xa.

Đặc biệt, 100% các TBA 110 kV và 79% TBA 220kV đã vận hành không người trực. Trong khi tỷ lệ tổn thất điện năng của Việt Nam liên tục giảm từ mức 8,85% năm 2012 xuống còn 6,24% năm 2022.

Các chỉ số độ tin cậy cung cấp điện đã có các tiến bộ vượt bậc, năm 2022 số lần mất điện trung bình của khách hàng là 2,95 lần và thời gian mất điện trung bình là 283 phút, đã đóng góp chung vào chỉ số tiếp cận điện năng giai đoạn 2013-2022 với kết quả tăng 129 bậc từ vị trí 156 lên vị trí 27 và đứng thứ 4 khu vực Đông Nam Á.

Trạm 220kV Thủy Nguyên- trạm biến áp số đầu tiên của EVNNPT được hoàn thành đóng điện vào tháng 4/2021. Ảnh: MH

Có thể khẳng định trong 10 năm qua, việc triển khai chương trình lưới điện thông minh đã được một số kết quả tích cực, tuy nhiên vẫn còn tồn tại một số khó khăn, thách thức trong triển khai lưới điện thông minh.

Theo đó, với sự phát triển nhanh của khoa học công nghệ, nhu cầu đầu tư hiện đại hóa lưới điện, đầu tư các hệ thống trang thiết bị hiện đại, phát triển lưới điện thông minh là rất lớn nhưng Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và các đơn vị điện lực còn gặp nhiều khó khăn trong cân bằng tài chính và nguồn lực để đầu tư.

Các đơn vị còn chưa nhận thức đầy đủ lợi ích của các chương trình phát triển lưới điện thông minh, việc nghiên cứu, triển khai các chương trình truyền thông phổ biến kiến thức về lưới điện thông minh còn hạn chế.

Các công nghệ lưới điện thông minh là các công nghệ mới, hiện đại do đó việc triển khai cần chứng minh hiệu quả, sự an toàn và sửa đổi các quy định pháp luật nhằm đảm bảo sự đồng bộ cần nhiều thời gian để hoàn thiện.

Tiếp tục triển khai Chương trình phát triển lưới điện thông minh

Để phát triển cơ sở hạ tầng lưới điện hiện đại đồng bộ và đáp ứng yêu cầu phát triển nền kinh tế số, Bộ Công Thương cũng đã và đang trình Đề án phát triển lưới điện thông minh tại Việt Nam giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn 2045.

Đề án nhằm cụ thể các nội dung Giai đoạn 3 của Chương trình phát triển lưới điện thông minh tại Việt Nam đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1670/QĐ-TTg cũng như cập nhật sự phát triển của khoa học công nghệ trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4.

Theo đó, phát triển hạ tầng lưới điện thông minh, hiện đại đáp ứng quá trình chuyển dịch năng lượng, bảo đảm vững chắc an ninh năng lượng quốc gia cũng như làm chủ các công nghệ về lưới điện thông minh, bảo đảm đáp ứng yêu cầu áp dụng công nghệ của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4.

Mục tiêu của Đề án nhằm nâng cấp, xây dựng lưới điện truyền tải, phân phối điện tiên tiến, phát triển lưới điện thông minh với công nghệ hiện đại nhằm nâng cao chất lượng điện năng, độ tin cậy cung cấp điện; đầu tư hiện đại hóa ngành điện từ khâu sản xuất, truyền tải đến phân phối mới đáp ứng yêu cầu phát triển của thị trường điện, có khả năng tích hợp quy mô lớn nguồn năng lượng tái tạo; nâng cao khả năng đảm bảo an ninh mạng lưới điện và điều chỉnh phụ tải, giảm thiểu tối đa tổn thất điện năng.

Tiếp tục xây dựng hoàn thiện hệ thống SCADA/E giai đoạn 4 của A0. Ảnh: NT

Đặc biệt đề án cũng đưa ra mục tiêu đến năm 2030 giảm tổn thất điện năng xuống dưới 6%. Điều khiển từ xa, không người trực vận hành đối với 100% các trạm biến áp 110 kV, 220kV; Xây dựng hoàn thiện hệ thống SCADA/EMS giai đoạn 4 của A0, đáp ứng việc điều độ, vận hành hệ thống điện và thị trường điện, có khả năng tích hợp lượng lớn nguồn năng lượng tái tạo; hoàn thiện các hệ thống trung tâm điều khiển, trung tâm vận hành, giám sát lưới điện truyền tải và phân phối; hoàn thành lắp đặt 95% công tơ đo xa, sử dụng trên lưới điện và cho khách hàng sử dụng điện.

Đặc biệt nghiên cứu, triển khai các hệ thống lưới điện siêu nhỏ (Microgrid) có tích hợp hệ thống pin lưu trữ, trụ sạc xe điện tại các vị trí phụ tải quan trọng, các hệ thống điều khiển và giám sát trạm sạc xe điện thông minh cũng như triển khai đánh giá bộ chỉ số lưới điện thông minh theo chuẩn quốc tế…