Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2021 - 2025 không chỉ xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng, cơ sở vật chất, các thiết chế cứng, mà cần chú trọng nhiều đến phát triển kinh tế, giữ gìn bản sắc nông thôn.

Vẫn còn khoảng cách

Theo số liệu thống kê từ Văn phòng Điều phối NTM trung ương, đến tháng 7/2022, cả nước đã có 5.813/8.227 xã đạt chuẩn NTM, tăng 2,4% so với cuối năm 2021; trong đó, 803 xã đạt NTM nâng cao, tăng 300 xã so với cuối năm 2021 và 94 xã đạt NTM kiểu mẫu, tăng 51 xã; có 254 đơn vị cấp huyện được công nhận đạt NTM; 18 tỉnh có 100% số xã đạt NTM; trong đó có 5 tỉnh được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành xây dựng NTM. Tuy nhiên, ông Ngô Trường Sơn - Chánh Văn phòng Điều phối NTM trung ương - cho rằng, kết quả đạt chuẩn NTM của một số vùng vẫn còn khoảng cách chênh lệch lớn. Điển hình như Đồng bằng sông Hồng đạt 99,8%, Đông Nam bộ 91,3%; trong khi miền núi phía Bắc mới đạt 44,1%; Tây Nguyên 57,6%.

Xây dựng nông thôn mới cần dựa trên các giá trị truyền thống địa phương

Ông Trần Phước Hiền - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ngãi, một trong những địa bàn khó khăn trong xây dựng NTM - cho hay, tính đến cuối năm 2021, toàn tỉnh có 2 huyện và 93 xã được công nhận đạt chuẩn NTM; số tiêu chí bình quân/xã đạt 16,5 tiêu chí, không còn xã dưới 5 tiêu chí; 63 thôn được công nhận khu dân cư nông thôn kiểu mẫu. Mục tiêu đến năm 2025, tỉnh Quảng Ngãi có 7/13 huyện, thị xã, thành phố đạt chuẩn/hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM, trong đó có ít nhất 1 huyện đạt chuẩn NTM nâng cao; 120/148 xã đạt chuẩn NTM, trong đó 53/120 số xã đạt chuẩn NTM nâng cao…

Để đạt được mục tiêu, cần xác định hợp tác xã là trung tâm xây dựng chuỗi liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân trong việc xây dựng chuỗi giá trị. Theo đó, cần tập trung thực hiện hỗ trợ phát triển sản xuất liên kết theo chuỗi giá trị, gắn sản xuất với thị trường tiêu thụ; đẩy mạnh thực hiện Chương trình mỗi xã một sản phẩm, Chương trình hỗ trợ phát triển hợp tác xã, kinh tế hợp tác để nâng cao thu nhập cho người dân nông thôn, góp phần phát triển nông thôn theo hướng bền vững.

Ông Trần Song Tùng - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Ninh Bình - cho hay, hiện nay, có tình trạng người nông dân có ruộng không mặn mà làm nông nghiệp; trong khi người có vốn, sở hữu khoa học - công nghệ và muốn đầu tư vào nông nghiệp lại không có đất để sản xuất. Nếu muốn nông nghiệp phát triển bền vững, cần tháo gỡ bất cập về đất đai để sản xuất hàng hóa theo quy mô lớn, phát triển kinh tế nông nghiệp, nông thôn...

Thay đổi phương thức tiếp cận

Xây dựng NTM là một trong ba Chương trình mục tiêu quốc gia được kỳ vọng góp phần chuyển đổi nền nông nghiệp, nâng cao chất lượng sống cho nông dân và người dân nông thôn, mang lại những giá trị bền vững cho nông thôn trong giai đoạn mới, tiếp cận mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại.

Vì vậy, ông Lê Minh Hoan - Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn - cho rằng, Chương trình NTM giai đoạn 2021 - 2025 cần được thiết kế xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng, cơ sở vật chất, các thiết chế cứng; chú trọng nhiều đến phát triển kinh tế, giữ gìn bản sắc nông thôn, phát huy văn hóa truyền thống, nâng cao năng lực cộng đồng cư dân trong xã hội nông thôn. “Cần thay đổi cách tiếp cận chương trình với những tư duy mới, không chỉ tập trung đầu tư hạ tầng và ngay cả hạ tầng cũng cần chú ý tính hài hòa, thân thiện với môi trường thiên nhiên, không gian làng quê, nông thôn” - ông Hoan chia sẻ.

Trong giai đoạn tới, Chương trình NTM không thể thực hiện giống nhau ở tất cả các địa phương. Hình ảnh NTM cần dựa trên các giá trị truyền thống địa phương, tính đặc thù mỗi vùng miền, từ đó đa dạng về ý tưởng quy hoạch, kiến trúc cảnh quan nông thôn.

Đặc biệt, tổ chức lại sản xuất là yếu tố quyết định tăng thu nhập nông dân, tổ chức lại sản xuất trên nền tảng tổ chức lại xã hội nông thôn theo hướng hợp tác, liên kết trong sản xuất, bảo quản, chế biến, kinh doanh nông sản, các sản phẩm làng nghề. Phát triển kinh tế nông thôn là điều kiện để tạo ra cơ hội việc làm ở nông thôn theo phương châm “ly nông, bất ly hương”.

Phát triển du lịch nông nghiệp, nông thôn là cách để thu hút người đô thị về với nông thôn, về với nông dân, là cách giới thiệu, quảng bá hình ảnh làng quê, gắn với tiêu thụ nông sản, sản phẩm làng nghề. Du lịch nông nghiệp, nông thôn còn là cách kích hoạt sự thay đổi nếp sống nông thôn theo hướng văn minh. Về phía các địa phương, nhất là vùng có điều kiện khó khăn về kinh tế, cần thích ứng xu hướng phát triển mới.