Thiệt thòi về quyền lợi trước mắt và lâu dài

Theo thống kê của Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, 6 tháng năm 2024, có hơn 686 nghìn người hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội, tăng hơn 3% so với cùng kỳ. Trong đó, có 595 nghìn người hưởng bảo hiểm xã hội một lần, tăng 3,7%. Đa số là người lao động ngừng đóng bảo hiểm xã hội sau một năm (chiếm khoảng 98%).

Rút bảo hiểm xã hội một lần tăng nhanh thời gian qua. Ảnh: MH

Trong giai đoạn 2014-2019, toàn ngành bảo hiểm xã hội đã giải quyết cho gần 3,7 triệu người nhận bảo hiểm xã hội một lần (bình quân mỗi năm có hơn 600.000 người nhận bảo hiểm xã hội một lần- tương đương số người tham gia mới trong năm).

Nếu so sánh về tỷ lệ, thì số người nhận bảo hiểm xã hội một lần so với số người tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc chiếm bình quân 4,58%- tương đương tốc độ phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc bình quân cả giai đoạn 2014-2019 là 5,72%. Điều này có nghĩa, cứ có 2 người mới tham gia vào bảo hiểm xã hội, thì có 1 người rời khỏi hệ thống.

Theo ông Đào Duy Hiện - Phó trưởng Ban Thực hiện chính sách Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, người rút bảo hiểm xã hội một lần chủ yếu nằm ở độ tuổi từ 20 đến dưới 40 tuổi, chiếm 78%. Lý do rút bảo hiểm xã hội một lần như thất nghiệp, khó khăn về kinh tế. Mặt khác, tâm lý người lao động trẻ tuổi cho rằng nhu cầu trước mắt quan trọng hơn so với việc đóng bảo hiểm xã hội đủ thời gian để được hưởng lương hưu.

Ngoài ra, ông Đào Duy Hiện cho hay số người rút bảo hiểm xã hội một lần tăng còn do một số người lao động e ngại chính sách thay đổi sẽ ảnh hưởng đến quyền lợi; chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện còn thiếu hấp dẫn, mức hỗ trợ đóng của Nhà nước còn thấp...

Việc số người nhận bảo hiểm xã hội một lần có xu hướng tăng đang đặt ra thách thức lớn trong việc thực hiện mục tiêu an sinh xã hội. Bởi khi người lao động nhận bảo hiểm xã hội một lần đồng nghĩa với việc họ rời bỏ hệ thống bảo hiểm xã hội, tự tước bỏ quyền được tham gia, thụ hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội, đặc biệt là các chế độ dài hạn như hưu trí, tử tuất, không có gì đảm bảo cho cuộc sống lúc tuổi già.

Tăng quyền lợi và tính hấp dẫn của chính sách

Bảo hiểm Xã hội Việt Nam cho biết, Nghị quyết số 28-NQ/TW đề ra định hướng: “Có quy định phù hợp để giảm tình trạng hưởng bảo hiểm xã hội một lần theo hướng tăng quyền lợi nếu bảo lưu thời gian tham gia bảo hiểm xã hội để hưởng chế độ hưu trí, giảm quyền lợi nếu hưởng bảo hiểm xã hội một lần”.

Để triển khai nghị quyết của Đảng, Luật Bảo hiểm Xã hội (sửa đổi) vừa được Quốc hội thông qua đã có nhiều quy định theo hướng gia tăng quyền lợi, tăng tính hấp dẫn, khuyến khích người lao động bảo lưu thời gian đóng bảo hiểm xã hội để hưởng lương hưu thay vì nhận bảo hiểm xã hội một lần.

Cụ thể, điều kiện hưởng lương hưu dễ dàng hơn (giảm thời gian đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu từ 20 năm xuống 15 năm); được hưởng trợ cấp hàng tháng và được ngân sách nhà nước đóng bảo hiểm y tể trong trường hợp có thời gian đóng bảo hiểm xã hội không đủ điều kiện hưởng lương hưu và chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội.

Đặc biệt, trường hợp người lao động đã đủ điều kiện hưởng lương hưu theo quy định mà tiếp tục đóng bảo hiểm xã hội thì mức trợ cấp một lần khi nghỉ hưu bằng 2 lần của mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội cho mỗi năm đóng cao hơn số năm tương ứng với tỷ lệ hưởng lương hưu 75% kể từ sau thời điểm đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định của pháp luật đến thời điểm nghỉ hưu.

Theo nhận định của Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, quy định của Luật Bảo hiểm Xã hội (sửa đổi) đã cụ thể để thể chế hoá nội dung tại Nghị quyết về việc hưởng bảo hiểm xã hội một lần là đối với người lao động có thời gian đóng bảo hiểm xã hội trước ngày Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) có hiệu lực thi hành, sau 12 tháng không thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, không tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện và có thời gian đóng bảo hiểm xã hội chưa đủ 20 năm, có nhu cầu thì được nhận bảo hiểm xã hội một lần.

Như vậy, đối với nhóm người lao động bắt đầu tham gia bảo hiểm xã hội từ khi Luật bảo hiểm xã hội (sửa đổi) có hiệu lực trở đi (từ 1/7/2025) sẽ không được nhận bảo hiểm xã hội một lần theo điều kiện này.

Theo đó, chỉ giải quyết hưởng bảo hiểm xã hội một lần trong các trường hợp: Đủ tuổi hưởng lương hưu mà chưa đủ năm đóng bảo hiểm xã hội để hưởng lương hưu hoặc ra nước ngoài để định cư hoặc đang mắc một trong những bệnh ung thư, bại liệt, xơ gan mất bù, lao nặng, AIDS hoặc người có mức suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên; người khuyết tật đặc biệt nặng).

Bảo hiểm Xã hội Việt Nam đánh giá, ưu điểm của quy định này đã thể hiện lộ trình từng bước khắc phục được tình trạng rút bảo hiểm xã hội một lần thời gian qua; tiến tới tiếp cận theo tiêu chuẩn, thông lệ quốc tế, giúp người lao động được thụ hưởng tối đa các quyền lợi dài hạn khi họ đến tuổi nghỉ hưu, góp phần ổn định cuộc sống khi về già.