Thực hiện Nghị quyết số 13-NQ/TW ngày 16/01/2012 của Hội nghị lần thứ 4 Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ nhằm đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020 và gần đây nhất là Nghị quyết số 23-NQ/TW ngày 23/3/2018 của Bộ Chính trị về định hướng xây dựng chính sách phát triển công nghiệp quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, thời gian qua, Bộ Công Thương đã phối hợp với các địa phương đẩy mạnh việc đầu tư xây dựng hạ tầng, phát triển các cụm công nghiệp (CCN) nhằm thu hút các doanh nghiệp đầu tư phát triển công nghiệp ở các địa phương, khu vực nông thôn; thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế, lao động theo định hướng công nghiệp, góp phần thực hiện chủ trương “ly nông bất ly hương” và xây dựng nông thôn mới. Các CCN làng nghề đã góp phần tích cực di dời các doanh nghiệp, cơ sở gây ô nhiễm môi trường ra khỏi khu dân cư, giảm thiểu tình trạng ô nhiễm môi trường.

Hiện nay, cả nước đã thành lập được 905 CCN với tổng diện tích trên 30.700ha. Trong đó, có 358 CCN do doanh nghiệp làm chủ đầu tư xây dựng hạ tầng; các CCN còn lại do Trung tâm phát triển CCN, Ban Quản lý CCN cấp huyện, Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng cấp huyện, đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc Sở Công Thương và các đơn vị khác làm chủ đầu tư. Về hoạt động, cả nước có 696 CCN với tổng diện tích khoảng 21.700ha đi vào hoạt động, thu hút gần 12.000 dự án đầu tư sản xuất kinh doanh, tỷ lệ lấp đầy bình quân 65%; tạo việc làm cho khoảng 600.000 lao động.

Năm 2017, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 68/2017/NĐ-CP ngày 25/5/2017 tạo hành lang pháp lý quản lý, phát triển CCN thống nhất từ quy hoạch, thành lập, mở rộng CCN đến đầu tư xây dựng hạ tầng, sản xuất trong CCN. Nghị định đã bổ sung một số chính sách ưu đãi, hỗ trợ phát triển CCN, đã thể hiện sự quan tâm, hỗ trợ của Chính phủ đối với phát triển CCN (trong đó có doanh nghiệp vừa và nhỏ). Tuy nhiên, sau một thời gian triển khai thực hiện, một số nội dung, quy định của Nghị định số 68/2017/NĐ-CP không còn phù hợp với quy định mới của pháp luật hoặc gặp khó khăn, vướng mắc trong thực hiện.

Tiến độ đầu tư xây dựng hạ tầng tại các CCN nhìn chung còn chậm, đặc biệt ở các địa phương có điều kiện kinh tế xã hội khó khăn. Nguyên nhân chủ yếu do khó khăn về nguồn vốn, thủ tục đền bù giải phóng mặt bằng tại đa số các CCN cần nhiều thời gian để giải quyết.

Việc chấp hành một số nội dung, quy định của Nghị định 68/2017/NĐ-CP và của pháp luật ở một số địa phương còn chưa nghiêm túc, đầy đủ, như: các CCN được thành lập, mở rộng theo Nghị định 68/2017/NĐ-CP nhưng dự án xây dựng hạ tầng CCN vẫn phải thực hiện thủ tục quyết định chủ trương đầu tư; nhiều địa phương chưa thực hiện tốt nguyên tắc Sở Công Thương là cơ quan đầu mối tiếp nhận, thẩm định, đề nghị UBND cấp tỉnh quyết định chủ trương đầu tư dự án vào CCN và các thủ tục hành chính khác liên quan; việc phối hợp giữa các Sở, ngành trong việc xây dựng, thực hiện quy định nguyên tắc giải quyết các thủ tục hành chính liên quan đến CCN theo cơ chế một cửa, một cửa liên thông còn hạn chế…

Việc thành lập Ban quản lý CCN cấp huyện đối với các CCN không có doanh nghiệp làm chủ đầu tư hạ tầng trong giai đoạn hiện nay gặp khó khăn; việc chuyển giao chủ đầu tư hạ tầng CCN có vốn đầu tư từ ngân sách sang doanh nghiệp quản lý cần có hướng dẫn để các địa phương thực hiện.

Trước những vướng mắc, khó khăn, tồn tại trong phát triển các CCN, Bộ Công Thương đã tham mưu cho Chính phủ ban hành Nghị định số 66/2020/NĐ-CP ngày 01/6/2020 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 68/2017/NĐ-CP về quản lý, phát triển CCN góp phần từng bước tháo gỡ khó khăn, giúp thu hút đầu tư, hướng tới phát triển các CCN đồng bộ, văn minh, hiện đại.

Hiện nay, các văn bản quy phạm pháp luật về cơ chế, chính sách quản lý CCN của Trung ương gồm: Nghị định số 68/2017/NĐ-CP ngày 25/5/2017 của Chính phủ về quản lý, phát triển CCN; Nghị định 66/2020/NĐ-CP ngày 11/6/2020 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 68/2017/NĐ-CP; Thông tư số 15/2017/TT-BCT ngày 31/8/2017 của Bộ Công Thương quy định, hướng dẫn thực hiện một số nội dung của Nghị định số 68/2017/NĐ-CP; các văn bản quy phạm pháp luật về quy hoạch, đầu tư, xây dựng, đất đai, môi trường...

Thực hiện Nghị định số 68/2017/NĐ-CP và Nghị định 66/2020/NĐ-CP, các địa phương đã ban hành và tổ chức thực hiện quy hoạch, điều chỉnh, bổ sung quy hoạch phát triển CCN, thành lập, mở rộng CCN, đầu tư xây dựng hạ tầng, thu hút đầu tư vào các CCN theo quy định pháp luật. Đến nay 58/63 địa phương đã ban hành và thực hiện Quy chế phối hợp quản lý CCN trên địa bàn; 12/63 địa phương đã ban hành Chương trình riêng hỗ trợ đầu tư hạ tầng CCN do ngân sách địa phương đảm bảo và đa số các địa phương còn lại lồng nghép chính sách hỗ trợ CCN vào chính sách chung của địa phương.

Trong thời gian tới, Bộ Công Thương sẽ tích cực phối hợp với các Bộ, ngành và các địa phương thực hiện một số giải pháp nhằm tháo gỡ khó khăn trong phát triển cụm công nghiệp, tạo mặt bằng cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất, tăng trưởng, cụ thể:

Thứ nhất là tham mưu Thủ tướng Chính phủ ban hành Chương trình hỗ trợ đầu tư hạ tầng các CCN giai đoạn 2021-2025 từ Ngân sách Trung ương nhằm hỗ trợ các địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn hoàn thành đầu tư xây dựng hạ tầng kỹ thuật các CCN theo định hướng quy hoạch tỉnh nhằm thu hút mạnh mẽ các doanh nghiệp đầu tư vào khu vực nông thôn, phát huy hiệu quả các CCN; cải thiện rõ rệt tình trạng ô nhiễm môi trường ở các CCN, làng nghề và khu vực nông thôn.

Thứ hai, Bộ Công Thương phối hợp với các Bộ, ngành tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện chính sách, pháp luật về quản lý, phát triển CCN, về đầu tư theo hướng: (i) bổ sung CCN vào Danh mục địa bàn ưu đãi đầu tư, đầu tư xây dựng hạ tầng kỹ thuật CCN vào Danh mục ngành, nghề đặc biệt ưu đãi đầu tư; (ii) giao cơ quan đầu mối quản lý CCN ở địa phương (Sở Công Thương) chủ trì, đầu mối trong công tác thẩm định tiếp nhận các dự án đầu tư xây dựng hạ tầng CCN và các dự án thứ cấp vào CCN để trình cấp có thẩm quyền quyết định; (iii) hướng dẫn chuyển giao chủ đầu tư hạ tầng CCN có vốn đầu tư từ ngân sách sang doanh nghiệp quản lý để các địa phương triển khai thuận lợi.

Thứ ba, phối hợp chặt chẽ với UBND các tỉnh, thành phố thực hiện:

- Tăng cường chỉ đạo các cấp, ngành, đơn vị trên địa bàn hướng dẫn, hỗ trợ các doanh nghiệp, hợp tác xã, cơ sở sản xuất triển khai dự án đầu tư xây dựng hạ tầng kỹ thuật, sản xuất kinh doanh trong CCN; hỗ trợ thực hiện giải phóng mặt bằng, đền bù, tái định cư, xây dựng hệ thống giao thông, cấp điện, cấp thoát nước, bưu chính viễn thông, nhà ở công nhân. Tiếp tục chỉ đạo rà soát, sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới Quy chế phối hợp các Sở, UBND cấp huyện và đơn vị liên quan về quản lý, giải quyết các thủ tục triển khai dự án đầu tư hạ tầng và dự án sản xuất trong CCN theo cơ chế một cửa, một cửa liên thông và nguyên tắc Sở Công Thương làm cơ quan đầu mối quản lý về CCN (quy định tại Khoản 2 Điều 43 Nghị định 68/2017/NĐ-CP). Trong Quy chế, đề nghị: (i) Đối với CCN được quyết định thành lập, mở rộng theo thủ tục, quy định tại Nghị định thì dự án đầu tư xây dựng hạ tầng CCN không phải thực hiện thủ tục quyết định chủ trương đầu tư; (ii) Phân cấp, giao Sở Công Thương chủ trì thẩm định, trình UBND cấp tỉnh quyết định lựa chọn chủ đầu tư xây dựng hạ tầng CCN, chủ trương đầu tư các dự án vào trong CCN để phát huy mạnh mẽ cơ chế cơ quan đầu mối quản lý CCN.

- Thường xuyên rà soát tiến độ đầu tư, hiệu quả hoạt động của các CCN trên địa bàn, đảm bảo phù hợp điều kiện thực tế của địa phương, hiệu quả sử dụng đất và tuân thủ quy định của pháp luật, nhất là pháp luật bảo vệ môi trường, đất đai, xây dựng; bố trí CCN tại những vị trí thuận lợi thu hút đầu tư, đấu nối với kết cấu hạ tầng bên ngoài, gần vùng nguyên liệu; chấm dứt tiếp nhận, bố trí các dự án đầu tư sản xuất công nghiệp ở ngoài khu, CCN. Khi thành lập CCN phải xem xét, tính toán kỹ nhu cầu thực tế, nguồn vốn, năng lực, kinh nghiệm của chủ đầu tư kinh doanh hạ tầng, hiệu quả đầu tư và tiến độ thu hút lấp đầy CCN. Bố trí vốn xây dựng, hoàn thiện công trình hạ tầng bảo vệ môi trường các CCN đã đi vào hoạt động.

- Tiếp tục rà soát, sửa đổi, bổ sung hoặc xây dựng mới các chính sách hỗ trợ đầu tư hạ tầng CCN phù hợp khả năng ngân sách địa phương; tăng cường bố trí ngân sách cho các hoạt động phát triển CCN, đặc biệt hoạt động xúc tiến, thu hút các doanh nghiệp, nhà đầu tư tiềm năng vào lĩnh vực CCN. Tổ chức thực hiện nghiêm các quy định khác của pháp luật về quản lý, phát triển CCN.

Khi xây dựng phương án phát triển cụm công nghiệp, các địa phương cần gắn với các chính sách, đầu tư xây dựng đồng bộ hạ tầng kỹ thuật trên địa bàn trong từng thời kỳ, trên cơ sở bảo vệ môi trường, tiết kiệm, hiệu quả sử dụng đất và các nguồn lực, tài nguyên khác của địa phương./.