Bất khả thi vì tư duy đóng

Tại kỳ họp thứ 14, HĐND tỉnh khóa XVIII, Chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh Võ Trọng Hải đã nêu quan điểm tỉnh Hà Tĩnh kiên quyết đề xuất dừng khai thác mỏ sắt Thạch Khê với lý do "nhiều hệ luỵ".

Quan điểm này cũng được Bí thư tỉnh uỷ Hà Tĩnh Hoàng Trung Dũng khẳng định tại buổi làm việc với Tập đoàn Công nghiệp Than Khoáng sản Việt Nam (TKV) ngày 3/7/2023.

Thống kê và tìm hiểu lý do mà lãnh đạo tỉnh này đã nhiều năm liền phản đối dự án mỏ sắt Thạch Khê là "lo ngại" vấn đề môi trường từ sự cố Formosa.

Dự án khai thác mỏ sắt Thạch Khê do Công ty cổ phấn sắt Thạch Khê (TIC) làm chủ đầu tư, nằm trên địa phận 5 xã Thạch Hải, Thạch Khê, Đỉnh Bàn, Thạch Trị và Thạch Lạc của huyện Thạch Hà. Với tổng mức đầu tư dự mỏ sắt Thạch Khê là 14.517,2 tỷ đồng, công suất khai thác giai đoạn 1 là 5 triệu tấn/năm, giai đoạn 2 là 10 triệu tấn/năm, và khai thác đến độ sâu âm 550m.

Công nghệ khai thác lộ thiên; trữ lượng 544 triệu tấn, trong đó 369 triệu tấn được huy động vào thiết kế khai thác; thời gian tồn tại của mỏ là 52 năm; tổng diện tích đất sử dụng 4.821ha, bao gồm 3.898ha trong đất liền và 923ha lấn biển.

Dự án khai thác mỏ sắt Thạch Khê tỉnh Hà Tĩnh được thực hiện từ năm 2008 đến năm 2011 thì dừng lại.

Theo thống kê, vốn đã đầu tư tại dự án mỏ sắt Thạch Khê là 1.984 tỷ đồng, trong đó, vốn được góp bởi các doanh nghiệp nhà nước là 1.529,6 tỷ đồng (riêng vốn góp của TKV là 1.076,33 tỷ đồng).

Đã có qúa nhiều cuộc hội thảo, đề xuất, kiến nghị nhưng vẫn chưa có lối ra cho dự án mỏ sắt Thạch Khê cho đến ngày 10/02/2022, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã thay mặt Bộ Chính trị ký ban hành Nghị quyết số 10-NQ/TW về định hướng chiến lược địa chất, khoáng sản và công nghiệp khai khoáng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Nghị quyết đã đưa ra mục tiêu tổng quát: “Điều tra cơ bản địa chất, khoáng sản bảo đảm cung cấp đầy đủ thông tin, dữ liệu tin cậy về địa chất, khoáng sản, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh. Tài nguyên khoáng sản được quản lý chặt chẽ, khai thác, chế biến, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả, gắn với nhu cầu phát triển của nền kinh tế, bảo vệ môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu và hướng tới mục tiêu đạt mức trung hoà các-bon”.

Đối với vấn đề mỏ sắt Thạch Khê, trong mục 4, phần III về nhiệm vụ, giải pháp Nghị quyết 10-NQ/TW nêu rõ: “…Đánh giá hiệu quả đầu tư, hiệu quả kinh tế - xã hội bền vững để xem xét đầu tư các dự án khai thác, chế biến: Sắt Thạch Khê (Hà Tĩnh)…hoàn thành trước năm 2030”.

Nghị quyết 10-NQ/TW của của Bộ Chính trị đã kế thừa và tiếp tục chủ trương của Nghị quyết 02-NQ/TW của Bộ Chính trị ngày 25/4/2011 “về định hướng chiến lược khoáng sản và công nghiệp khai khoáng đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030” với mục tiêu chung là: “Hình thành và phát triển một số ngành công nghiệp khai thác, chế biến sâu như lọc hoá dầu, sắt thép.... có tầm cỡ trong khu vực”. Và mục tiêu cụ thể đối với công tác điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản, trong đó có quặng sắt là: “Điều tra, đánh giá ở độ sâu đến 500m để làm rõ tiềm năng một số loại khoáng sản quan trọng, chiến lược, có quy mô lớn như: …sắt..”.

Đối với hoạt động thăm dò, khai thác, chế biến khoáng sản trong đó có sắt thép, Nghị quyết 02 cũng nêu rõ là “Hình thành một số cụm công nghiệp khai thác - chế biến khoáng sản tập trung cho một số loại khoáng sản như than đá, đồng, thép, bô-xít - nhôm, cromit, titan - zircon, đất hiếm, chì - kẽm, đá ốp lát, cát trắng; tăng cường đầu tư các dự án chế biến sâu khoáng sản”.

Tưởng rằng Nghị quyết 10-NQ/TW ra đời sẽ tạo cơ hội cho chủ đầu tư tiếp tục nghiên cứu triển khai dự án nhưng gần 2 năm qua vẫn dậm chân tại chỗ vì Hà Tĩnh vẫn "bảo lưu" quan điểm với lý do cũ.

Thiết nghĩ khi vẫn còn tư duy đóng thì TKV và các bộ ngành có muốn "nghiên cứu" tiếp để báo cáo Bộ Chính trị sẽ là nhiệm vụ bất khả thi.

Và đương nhiên, nếu cứ kéo dài thì bản thân những người dân ở khu vực dự án tiếp tục còn khốn khổ.

Một nghịch lý nữa là mặc dù UBND tỉnh Hà Tĩnh kiên quyết dừng song các cơ quan quản lý nhà nước tại Hà Tĩnh vẫn thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản đối với TIC trong thời gian TIC phải tạm dừng dự án; Cục Thuế Hà Tĩnh vẫn phong tỏa hóa đơn, tài khoản ngân hàng của TIC...

Việc dừng dự án cũng gây quá nhiều khó khăn cho chủ đầu tư cả về mặt tài chính, giải quyết lao động và cũng chưa có hướng giải quyết nào khi đã bỏ ra hàng nghìn tỷ đồng.

Dự án mỏ sắt Thạch Khê

Cần cân bằng nặng nhẹ

Có thể thấy, số phận dự án mỏ sắt Thạch Khê vẫn còn nan giải khi các nhà khoa học, một số bộ ngành vẫn còn 2 luồng ý kiến trái ngược. Một là chấm dứt hẳn, giải quyết những tồn tại về đền bù giải phóng mặt bằng khi triển khai dự án; hai là cho nghiên cứu tiếp và có thể làm thử nghiệm từng bước với đầy đủ dữ liệu khoa học, khả thi, hiệu quả về kinh tế - xã hội, môi trường; được giám sát chặt chẽ.

Ở luồng ý kiến thứ nhất, chủ yếu là những lo ngại về vấn đề môi trường. Phải thừa nhận rằng, do nhiều nguyên nhân đã có những sự cố xảy ra nhưng chúng tôi đã từng lý giải để xảy ra sự cố môi trường nghiêm trọng như Formosa là do sự chủ quan, vô trách nhiệm của con người đến từ chủ đầu tư, vận hành dự án đến sự thiếu kiểm tra, giám sát của cơ quan chức năng.

Ở luồng ý kiến thứ hai ủng hộ quan điểm triển khai tiếp vì có liên quan đến nhiều yếu tố ích lợi cho quốc gia bởi lẽ hiện Việt Nam đang đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước theo hướng tự chủ, rất cần nguồn nguyên liệu cho phát triển công nghiệp, trong đó sắt thép giữ vai trò quan trọng. Trong khi với công nghệ hiện nay, hoàn toàn có thể kiểm soát được vấn đề môi trường. Rất tiếc luồng quan điểm thứ 2 chưa được ủng hộ nhiều.

Thực tế đã chứng minh dự án Boxit Tây Nguyên cũng đã từng bị phản đối kịch liệt về môi trường nhưng đến nay đã đạt được hiệu quả to lớn về mặt kinh tế - xã hội, môi trường.

Nhiều ý kiến cho rằng, bất kỳ dự án nào dù lớn hay nhỏ mà không có lợi ích đi kèm với mặt trái. Vấn đề là cân bằng nặng nhẹ vì lợi ích chung của đất nước trong tình hình mới.

Và có lẽ dự án mỏ sắt Thạch Khê cần đến chỉ đạo ở cấp cao hơn để tháo gỡ nút thắt trong quan điểm. Và để cấp cao hơn có quyết định chính xác thì cần phải có dữ liệu đầy đủ hơn, do đó việc triển khai nghiên cứu tiếp là cần thiết lúc này.