Sự bùng nổ xuất khẩu sầu riêng của ASEAN đang được thúc đẩy bởi thực thi Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), giúp Trung Quốc nhập khẩu trái cây tươi từ các quốc gia Đông Nam Á dễ dàng hơn. Hiệp định RCEP có hiệu lực vào tháng 1, hiện là khối thương mại lớn nhất thế giới, chiếm 30% GDP thế giới.

Thành phố Xishuangbanna thuộc tỉnh Vân Nam, Trung Quốc hiện được biết đến là nơi tập trung sầu riêng lớn nhất Đông Nam Á. Nằm gần biên giới Đông Nam Á, chợ đầu mối rau quả tập trung đông đúc thương lái và khách du lịch, và nhiều loại sầu riêng được đưa về từ khắp nơi trong vùng. Thị trường này bán trung bình một tấn sầu riêng mỗi ngày trong mùa du lịch cao điểm và mặc dù chi phí đã giảm kể từ khi Hiệp định RCEP có hiệu lực, giá thực sự đang tăng do nhu cầu ngày càng tăng của Trung Quốc. Năm 2021, nhập khẩu sầu riêng tươi tăng 42,7% so với cùng kỳ năm ngoái lên 821.600 tấn và giá trị nhập khẩu tăng 82,4% lên 4,205 tỷ USD, cả hai đều đứng đầu trong danh mục trái cây, theo thống kê của hải quan Trung Quốc. Nhập khẩu tăng gần gấp 4 lần so với năm 2017, với xu hướng tăng tốc hơn nữa trong năm nay.

Loại trái cây có “vị kem" và giá trị dinh dưỡng cao dường như hấp dẫn thị hiếu của người Trung Quốc. Mặc dù giá cao hơn 7 USD một miếng, sầu riêng được xếp chồng lên nhau nổi bật trong các siêu thị của Trung Quốc và một số món ăn độc đáo của Trung Quốc đã được tạo ra - bao gồm bánh sầu riêng, bánh crepe sữa sầu riêng, pizza sầu riêng và lẩu sầu riêng. Trước nhu cầu ngày càng tăng từ Trung Quốc, các nước sản xuất đang gấp rút mở rộng xuất khẩu. Thái Lan sản xuất khoảng 1,29 triệu tấn vào năm 2021, tăng khoảng 30% so với năm 2019. Đại diện Đại sứ quán Thái Lan tại Trung Quốc giải thích rằng nhập khẩu của Trung Quốc đã cao, nhưng tiêu thụ bình quân đầu người của Trung Quốc dự kiến ​​sẽ tăng hơn nữa. Nông dân Thái Lan rất có động lực để mở rộng sản xuất.

Mức độ phổ biến tăng vọt ở Trung Quốc đối với một sản phẩm cao cấp của Malaysia có tên "Musang King" còn được mệnh danh là "Hermes của sầu riêng" ở Trung Quốc. Mặc dù sản lượng dự kiến ​​sẽ giảm trong năm nay do mưa lớn, chính phủ Malaysia đang phất cờ tăng trưởng xuất khẩu khi các đồn điền tiếp tục được mở rộng, nhờ đầu tư quy mô lớn của các công ty. Việt Nam và Lào cũng đang chứng kiến ​​một làn sóng đầu tư. Đối với các nước Đông Nam Á này, việc Trung Quốc tham gia RCEP là một luồng gió chính thúc đẩy xuất khẩu. Ngoài việc loại bỏ thuế quan, hiệp định quy định rằng việc thông quan hàng hóa dễ hư hỏng sẽ cơ bản hoàn thành trong vòng chưa đầy sáu giờ. Điều này sẽ làm giảm đáng kể chi phí và mang lại lợi thế lớn cho sầu riêng, vì độ tươi là rất quan trọng. Mặt khác, sự bùng nổ của xuất khẩu sầu riêng cũng làm sáng tỏ những thách thức trong việc hình thành một khu thương mại tự do quy mô lớn với Trung Quốc.

Một là sự gián đoạn mà một thị trường quá lớn có thể gây ra. Ví dụ, Malaysia đang phát triển nhanh chóng việc trồng sầu riêng trong các khu rừng mưa nhiệt đới, điều mà các chuyên gia cho rằng có thể gây ra các vấn đề về môi trường. Không ai biết cơn sốt sầu riêng ở Trung Quốc sẽ tồn tại được bao lâu, ngay cả khi công suất đầu ra được mở rộng nhanh chóng để xuất khẩu sang nước này. Ngoài ra còn có nguy cơ đẩy nhanh sự phụ thuộc quá mức của nền kinh tế vào Trung Quốc. Phải mất hơn 5 năm để cây sầu riêng trưởng thành và cho trái có thể cắt được. Nếu Trung Quốc ngừng nhập khẩu sau khi sản xuất được đẩy mạnh trên quy mô lớn, nông dân sẽ bị thiệt hại nặng nề. Trên thực tế, Trung Quốc đã cấm nhập khẩu dứa Đài Loan vào tháng 3 năm ngoái. Thái Lan và Malaysia hiện không có vấn đề ngoại giao hoặc an ninh nghiêm trọng với Trung Quốc. Tuy nhiên, khi cuộc đối đầu Mỹ-Trung ngày càng sâu sắc, không ai biết khi nào căng thẳng ở châu Á sẽ leo thang trong tương lai. Nếu sự phụ thuộc kinh tế vào Trung Quốc gia tăng, họ có thể bị ép vào thế yếu trong mối quan hệ tương lai với Trung Quốc.

Ngoài ra, các nước Đông Nam Á xuất khẩu sang Trung Quốc cần phải xem xét khả năng nghiên cứu và sản xuất mạnh mẽ của nước này. Khí hậu của đảo Hải Nam khác với Đông Nam Á, và việc trồng sầu riêng trên quy mô lớn không hề dễ dàng. Trung Quốc đã nhiều lần thử sản xuất sầu riêng cao cấp ở các tỉnh như Vân Nam, Quảng Tây, Hải Nam. Mặc dù vĩ độ cao, bão thường xuyên và các điều kiện khí hậu khác cho đến nay đã ngăn cản quá trình thương mại hóa, nhưng nhu cầu ngày càng tăng ở thị trường Trung Quốc đã thúc đẩy nhiều công ty xem xét đầu tư vào sản xuất sầu riêng. Điều gì sẽ xảy ra nếu Trung Quốc thành công trong việc sản xuất sầu riêng trong nước? Giống như loại nho sang trọng của Nhật Bản có tên "Shine Muscat", sản xuất sầu riêng có thể lan rộng ở Trung Quốc. Cơn sốt sầu riêng của Trung Quốc là lời nhắc nhở rằng cần phải có lập trường vững chắc để thúc đẩy thương mại tự do.