Đề án Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030 được Chính phủ giao Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan và UBND các tỉnh, thành phố vùng Đồng bằng sông Cửu Long triển khai thực hiện.

Cuối năm 2023, tại sự kiện Festival quốc tế ngành hàng lúa gạo Việt Nam – Hậu Giang (diễn ra từ ngày 11 – 14/12/2023), Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao chính thức được phát động, qua đó đã nhận được sự quan tâm, ủng hộ của đông đảo nông dân và các cấp chính quyền địa phương trong vùng.

Với mô hình sản xuất thí điểm, dựa trên các đặc điểm về thổ nhưỡng, khí hậu và hạ tầng nông nghiệp, năng lực canh tác của nông dân… hiện có 5 địa phương ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long được lựa chọn triển khai, bao gồm: Kiên Giang, Đồng Tháp, Trà Vinh, Sóc Trăng, TP. Cần Thơ.

Mô hình sản xuất thí điểm đầu tiên của Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao tại xã Thạnh An, huyện Vĩnh Thạnh, TP. Cần Thơ sau hơn 40 ngày xuống giống - (Ảnh: Hồng Bỉnh Hiếu).

Tại xã Thạnh An, huyện Vĩnh Thạnh, TP. Cần Thơ, mô hình sản xuất thí điểm đầu tiên đã xuống giống vào đầu tháng 4/2024 với diện tích 50ha. Các địa phương còn lại dự kiến sẽ thực hiện sau khi thu hoạch vụ hè thu năm nay.

Về quy mô đăng ký thí điểm, ngoài TP. Cần Thơ, các địa phương đều đưa ra diện tích đăng ký khá… ấn tượng. Tỉnh Sóc Trăng đăng ký 2 địa điểm với tổng diện tích 689 ha; tỉnh Kiên Giang cũng 2 địa điểm, quy mô 340 ha; tỉnh Trà Vinh 1 địa điểm, 100 ha. Còn tỉnh Đồng Tháp, sau nhiều lần thay đổi, diện tích đăng ký mô hình sản xuất thí điểm được chốt lại 50 ha.

Tuy nhiên, chia sẻ trong một hội nghị được tổ chức mới đây tại TP. Cần Thơ, ông Trần Thanh Nam, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn gợi ý các địa phương chỉ nên thực hiện mỗi mô hình thí điểm từ 45 – 50 ha, bởi làm lớn sẽ khó kiểm soát.

Lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho rằng, thà triển khai quy mô nhỏ nhưng khi vào cuộc phải làm thật sự còn hơn ào ạt đăng ký ghi thành tích hoặc “ngồi phòng lạnh dựa vào cấp dưới báo lên”.

Các mô hình thí điểm đều sử dụng giống lúa xác nhận và áp dụng quy trình canh tác mới để giảm lượng lúa giống, phân bón, nước, thuốc bảo vệ thực vật - (Ảnh: Hồng Bỉnh Hiếu).

Sự cẩn trọng này là cần thiết vì theo các mục tiêu Đề án, nhất là mục tiêu giảm trên 10% lượng phát thải khí nhà kính (so với canh tác lúa truyền thống), không chỉ nông dân mà cả cán bộ nông nghiệp đều rất… mơ hồ, do chưa có cơ sở thực tế để đánh giá.

Khảo sát tại các địa phương còn cho thấy ở thời điểm phát động, ban đầu nhiều nông dân hào hứng đăng ký tham gia nhưng sau khi tính toán, cân nhắc kỹ lưỡng thì có hộ xin rút. Không nói thẳng ra nhưng ai cũng hiểu, họ chưa thật sự an tâm với quy trình canh tác và mô hình liên kết mới.

Trong khi đó, ngay cả những nông dân đã “vào cuộc” như mô hình tại xã Thạnh An (huyện Vĩnh Thạnh, TP. Cần Thơ), mặc dù đã được tập huấn kỹ lưỡng nhưng khi có tình huống phát sinh cũng thấy dao động.

Cách nay hơn 10 ngày, nhiều diện tích trên cánh đồng thí điểm của xã bị sâu ăn lá tấn công xơ xác. Bất chấp khuyến cáo của cán bộ nông nghiệp, một số nông dân vẫn âm thầm mua thuốc trừ sâu về phun.

Kết quả sau đó cho thấy phần lúa được phun thuốc trừ sâu và lúa không cần dùng thuốc đều xanh tốt như nhau, thậm chí cây lúa không phun thuốc còn phát triển cứng cáp hơn. Đây là giai đoạn cây lúa đang phân nhánh, mật độ sâu bệnh còn trong tầm kiểm soát nên không nhất thiết phải sử dụng thuốc trừ sâu. Tập quán canh tác và tâm lý của người nông dân sẽ rất khó thay đổi nếu không có thực tiễn chứng minh.

Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao đặt ra mục tiêu tỉ lệ cơ giới hóa đồng bộ đạt trên 70% diện tích - (Ảnh: Hồng Bỉnh Hiếu).

Để các mô hình sản xuất thí điểm của Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao đạt được kết quả như mong đợi, xuyên suốt quá trình triển khai rất cần có sự chỉ đạo sâu sát và công tác phối hợp chặt chẽ giữa các ngành, các cấp, địa phương.

Đây cũng là lúc các cơ quan, đơn vị, địa phương có liên quan bám sát địa bàn, đồng hành cùng người trồng lúa, thể hiện tốt nhất vai trò “kiến tạo” của mình qua từng phần việc được phân công để phát huy tối đa năng lực của người nông dân và các bên tham gia liên kết.

Từ thí điểm thành công, mô hình sẽ được áp dụng rộng rãi tại các địa phương vùng Đồng bằng sông Cửu Long và có khả năng mở rộng ra toàn quốc. Còn riêng với người trồng lúa, mong muốn của họ khi tham gia đề án đơn giản là làm sao để chi phí đầu tư thấp nhưng đạt lợi nhuận cao nhất.