Xây dựng hệ sinh thái

Hiện diện tích trồng quế ở Việt Nam đạt khoảng 150.000 ha, chiếm 17% diện tích quế toàn cầu. Việt Nam là quốc gia sản xuất và xuất khẩu quế đứng thứ ba thế giới về sản lượng, sau Indonesia và Trung Quốc.

Theo số liệu thống kế, 5 tháng đầu năm 2024, Việt Nam xuất khẩu được 33.528 tấn quế, tổng kim ngạch xuất khẩu đạt 96,3 triệu USD, lượng xuất khẩu giảm 1,1% và kim ngạch giảm 4,4% so với cùng kỳ năm ngoái.

7 tháng năm 2024, xuất khẩu trực tiếp của tỉnh Yên Bái ước đạt 2,1 triệu USD, xuất khẩu gián tiếp đạt 10,27 triệu USD. Ảnh minh họa

Theo đánh giá từ các chuyên gia, quế là một trong những mặt hàng nông sản chủ lực của Việt Nam, với chất lượng được đánh giá cao trên thị trường quốc tế. Việc xuất khẩu quế đạt khối lượng lớn như vậy trong 5 tháng qua không chỉ phản ánh sự phát triển mạnh mẽ của ngành quế mà còn là tín hiệu tích cực cho các mặt hàng nông sản khác.

Ngoài được xuất khẩu sang các thị trường truyền thống như Hoa Kỳ, EU, và Nhật Bản, quế Việt Nam còn được tiếp tục mở rộng sang nhiều thị trường tiềm năng như Anh. Điều này cho thấy sức cạnh tranh và sự đa dạng hóa thị trường của quế Việt Nam đang ngày càng được củng cố.

Là một trong những tỉnh, thành phố có sản lượng quế xuất khẩu lớn nhất cả nước, ông Nguyễn Đình Chiến - Phó Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Yên Bái cho biết, tổng diện tích quế trên địa bàn tỉnh trên 80.000 ha có tại 3 huyện Trấn Yên, Văn Yên, Văn Chấn, trong đó tập trung tại huyện Văn Yên trên 55.000 ha, được trồng ở 25/25 xã, thị trấn của huyện.

Trên địa bàn huyện Văn Yên có 14 cơ sở chế biến tinh dầu quế; 205 cơ sở gia công, chế biến quế vỏ; 4 cơ sở sản xuất đồ thủ công mỹ nghệ từ quế; có 212 cơ sở, hộ gia đình sản xuất, kinh doanh giống quế. Tổng sản lượng quế vỏ khô đạt trên 6.000 tấn/năm, sản xuất lá quế trung bình 65.500 tấn/năm, sản lượng gỗ quế đạt trên 60.000 m3/năm.

Trong thời gian qua, hoạt động xuất khẩu chung của tỉnh đã dần ổn định và tăng tưởng, tổng giá trị xuất khẩu trên địa bàn tỉnh 7 tháng năm 2024 đạt 236 triệu USD, tăng 30% so cùng kỳ (tương đương 54 triệu USD). Trong đó, nhóm hàng nông lâm sản chế biến ước đạt 82 triệu USD, trong đó mặt hàng quế xuất khẩu trực tiếp ước đạt 2,1 triệu USD, xuất khẩu gián tiếp đạt 10,27 triệu USD. “Dù vậy, giá trị xuất khẩu này còn rất thấp so với tiềm năng, thế mạnh và giá trị của cây quế trên địa bàn tỉnh Yên Bái” - Phó Giám đốc Sở Công Thương Yên Bái đánh giá và cho rằng, hiện nay đa số các sản phẩm quế của tỉnh được xuất khẩu thông qua trung gian nên giá cả và thị trường không ổn định, giá trị chưa cao.

Để có những biện pháp thúc đẩy xuất khẩu, gia tăng giá trị của sản phẩm quế, lãnh đạo Sở Công Thương tỉnh Yên Bái kiến nghị cần có biện pháp quản lý từ khâu cây giống đến thành phẩm xuất khẩu, sự kết hợp của chuỗi cung ứng, tiêu thụ trên toàn quốc.

“Xây dựng hệ sinh thái về quế là yêu cầu thiết thực, là giải pháp được Bộ Công Thương đưa ra tạo đòn bẩy thúc đẩy phát triển và tháo gỡ những khó khăn trong kết nối chuỗi chế biến, quy trình sản xuất, vốn và công nghệ; xây dựng thương hiệu… trong đó giải pháp ưu tiên hàng đầu là việc tận dụng ưu đãi từ các hiệp định thương mại tự do, trong đó có Hiệp định UKVFTA” - ông Nguyễn Đình Chiến thông tin và nhấn mạnh, Hiệp định UKVFTA là cơ hội rất lớn để đưa quế và các mặt hàng từ quế tiếp cận tới đối tác thương mại mới, từ đó giúp doanh nghiệp quế tại Yên Bái có thể nâng cao giá trị, tham gia sâu hơn vào chuỗi sản xuất khu vực và toàn cầu.

Tận dụng UKVFTA để nâng cao giá trị xuất khẩu

Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và Vương quốc Anh (UKVFTA) có hiệu lực từ năm 2021. Kể từ khi có UKVFTA, nhiều mặt hàng nông sản Việt Nam có lợi thế cạnh tranh trên thị trường Anh so với các sản phẩm cùng loại có xuất xứ từ các nước chưa có FTA với Anh.

Thông qua Hiệp định, Anh cam kết xóa bỏ 85,6% số dòng thuế cho hàng hóa của Việt Nam ngay khi Hiệp định có hiệu lực (từ 1/1/2021), xóa bỏ đến 99,2% số dòng thuế từ 1/1/2027, và 0,8% số dòng thuế còn lại sẽ được hưởng hạn ngạch thuế quan (với thuế nhập khẩu trong hạn ngạch là 0%). Với các cam kết này, nhiều sản phẩm thế mạnh của Việt Nam như thủy sản, hoa quả, cà phê, gạo, dệt may, đồ gỗ, quế... có lợi thế khi tiếp cận thị trường Anh, đặc biệt khi dư địa của thị trường này vẫn còn rất lớn cho xuất khẩu của Việt Nam.

Hiệp định UKVFTA là cơ hội rất lớn để đưa quế và các mặt hàng từ quế tiếp cận tới đối tác thương mại mới. Ảnh minh họa

Bà Hoàng Thị Liên - Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu và cây gia vị Việt Nam cho biết, tiềm năng của vùng nguyên liệu quế của nước ta rất lớn bởi điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng phù hợp, nhất là các tỉnh vùng núi phía Bắc như Yên Bái, Lào Cai và một số nơi như Thanh Hoá, Nghệ An, Quảng Ninh, Quảng Nam… Thời gian qua, nông dân đã không ngừng học hỏi kinh nghiệm canh tác để cải thiện về chất lượng và năng suất cây quế, có sự thích ứng và tiếp cận khoa học kỹ thuật nhanh. Thêm vào đó, các mô hình liên kết sản xuất ngày càng được tổ chức chặt chẽ giữa doanh nghiệp và nông dân để dần từng bước mở rộng vùng nguyên liệu bền vững.

Đáng chú ý, theo Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu và cây gia vị Việt Nam, với 16 Hiệp định FTA mà Việt Nam đang tham gia, trong đó có UKVFTA đã giúp hàng hóa Việt Nam có lợi thế hơn so với một số nước khác về thuế. Đây là điều kiện, thời cơ hết sức thuận lợi để các sản phẩm quế của Việt Nam ngày càng tiến xa hơn trên thị trường quốc tế.

Tuy nhiên, để nắm bắt được cơ hội và khai thác hiệu quả Hiệp định này, một trong những yếu tố quan trọng đó là sự chuyển đổi tư duy và gia tăng năng lực về công nghệ trong sản xuất, thương mại của chính doanh nghiệp.

Cũng giống như Liên minh châu Âu, thị trường Anh đang ngày càng đòi hỏi khắt khe đối với sản phẩm quế với một số yêu cầu cơ bản như: Tiêu dùng xanh, giảm khí phát thải carbon; sản phẩm đảm bảo truy xuất nguồn gốc, sản xuất bền vững, kể cả các yếu tố môi trường, xã hội; đảm bảo chất lượng, kể cả việc kiểm soát và đáp ứng yêu cầu MRL (giới hạn tối đa dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trong thực phẩm) theo quy định thị trường; nhu cầu phân khúc hàng hữu cơ, sản phẩm giá trị gia tăng, thực phẩm chức năng để tăng khả năng miễn dịch, hỗ trợ sức khoẻ… ngày càng lớn.

Do vậy, để gia tăng thị phần xuất khẩu quế và các sản phẩm quế sang Anh, bà Hoàng Thị Liên cho rằng, ngành quế Việt Nam nói chung và Yên Bái nói riêng cần có sự thay đổi mạnh mẽ để thích ứng với yêu cầu thị trường xuất khẩu trong giai đoạn tới. Cần có thêm các nghiên cứu khoa học để kịp thời phản hồi yêu cầu của thị trường, nhất là các vấn đề liên quan đến quy định mức dư lượng tối đa, tìm kiếm các giải pháp xử lý sâu bệnh phù hợp. Khuyến khích nông dân sử dụng các chế phẩm sinh học thay thế và có biện pháp, chế tài kiếm soát hiệu quả thuốc bảo vệ thực vật không hợp pháp, không có trong danh mục quản lý của nhà nước.

Theo Thương vụ Việt Nam tại Anh, để duy trì tăng trưởng xuất khẩu nông sản sang Anh, ngoài yếu tố chất lượng và giá cả, các doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu cần nghiên cứu, nắm bắt nhu cầu thị trường, theo đó xu hướng tiêu dùng sản phẩm hữu cơ, thân thiện môi trường gắn với phát triển bền vững ngày càng tăng tại Anh.

Cùng với đó, doanh nghiệp, địa phương trong nước cần đảm bảo nguồn nguyên liệu bền vững, xây dựng chuỗi liên kết trong sản xuất để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, tăng chế biến sản phẩm tinh. Bên cạnh đó, quảng bá sản phẩm quế của Việt Nam trên các phương tiện truyền thông; tham gia các hội chợ chuyên ngành lớn tại Anh và các nước trên thế giới...