Liên Hợp quốc và các tổ chức quốc tế đang đẩy mạnh cảnh báo về cuộc khủng hoảng gia tăng đối với phân bón - một chất thiết yếu để tăng độ phì nhiêu của đất - khi các quốc gia dễ bị tổn thương ở các khu vực như châu Phi phải vật lộn với giá đã tăng 300% kể từ khi cuộc chiến ở Ukraine bắt đầu.

Theo Ngân hàng Phát triển châu Phi, châu lục này, nơi các nông hộ sản xuất nhỏ cung cấp thức ăn cho phần lớn người dân, đang thiếu 2 triệu tấn phân bón. Giá phân bón cao sẽ đồng nghĩa với việc ít thực phẩm hơn vào thời điểm mà mọi người cần nhất, với thời tiết khắc nghiệt thường xuyên hơn và cuộc chiến Ukraine vẫn khiến các nước phụ thuộc vào nhập khẩu bất an. Nông dân ở châu Âu đang cảm thấy những căng thẳng tương tự, mặc dù ở mức độ thấp hơn.

Vào tháng 5, Ngân hàng Phát triển châu Phi cho biết nhiều nước châu Phi đã chứng kiến ​​sự tăng giá của bánh mì và các mặt hàng thực phẩm khác, cảnh báo rằng “nếu khoản thâm hụt này không được bù đắp, sản lượng lương thực ở châu Phi sẽ giảm ít nhất 20% và lục địa có thể mất hơn 11 tỷ đô la giá trị sản xuất lương thực”. Nhưng David Beasley - Giám đốc điều hành của Chương trình Lương thực Thế giới của Liên Hợp quốc - cho biết ước tính 20% "có thể rất thấp."

Có 980 triệu người ở châu Phi phụ thuộc vào các trang trại quy mô nhỏ và phân bón, và Liên hợp quốc đang giải quyết những vấn đề này. Phân bón nhân tạo được tạo ra bằng cách sử dụng một trong ba thành phần chính: nitơ, phốt pho hoặc kali. Sản phẩm cuối cùng sau đó được rải trên các cánh đồng để cung cấp cho cây trồng các chất dinh dưỡng bị thiếu hoặc thiếu hụt trong đất.

Sản xuất phân bón là một quá trình tiêu tốn nhiều năng lượng, đặc biệt là đối với phân bón dựa trên nitơ, sử dụng khí tự nhiên như một thành phần thiết yếu. Điều đó có nghĩa là giá phân bón có xu hướng tương ứng với chi phí năng lượng. Giá tăng là gánh nặng cho tất cả nông dân trên thế giới, nhưng gánh nặng thậm chí còn cao hơn đối với những nông dân ở các nước đang phát triển có khả năng tài chính và tổ chức mua phân bón kém hơn so với các nước châu Âu.

Theo Ủy ban châu Âu, giá phân bón đã cao ngay cả trước khi xảy ra cuộc chiến ở Ukraine, điều này khiến giá phân bón tăng thêm 50%. Cuộc chiến ở Ukraine đã làm trầm trọng thêm vấn đề do vai trò quá lớn của Nga trên thị trường phân bón thế giới. Đây là nhà xuất khẩu phân đạm hàng đầu thế giới, nhà cung cấp kali lớn thứ hai và nhà xuất khẩu phân lân lớn thứ ba. Kể từ khi xung đột ở Ukraine xảy ra vào tháng 2, chi phí vận chuyển và giá năng lượng đã tăng lên. Các nhà sản xuất phân bón của châu Âu hiện cảnh báo về tình trạng thiếu hụt nếu nhập khẩu khí đốt tự nhiên từ Nga của châu lục này tiếp tục giảm. Ngoài điều kiện thời tiết rất khó khăn ở châu Âu, chi phí phân bón sẽ là một yếu tố rất quan trọng đối với những gì sẽ được trồng trọt trên khắp thế giới, ở châu Âu và Ukraine nói riêng.

Và các biện pháp trừng phạt của EU đối với Moscow đã khiến hoạt động buôn bán phân bón thêm khó khăn. Khối hạn chế nhập khẩu kali - một hóa chất được sử dụng để sản xuất phân bón - và các loại phân bón kết hợp khác từ Nga và Belarus. Mặc dù khẳng định rằng các lệnh trừng phạt đó không hạn chế Nga xuất khẩu ở nơi khác, nhưng các nước khác đã khó mua phân bón của Nga kể từ khi Nga bị loại khỏi hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT và chi phí bảo hiểm cho tàu cũng tăng mạnh.

Về phần mình, Nga đã hạn chế xuất khẩu phân bón, cho rằng động thái này là để bảo vệ nông dân của chính họ, ngay cả khi một số quốc gia như Brazil và Ấn Độ tiếp tục nhận được các sản phẩm nông nghiệp của Nga. Các hạn chế được áp dụng ít nhất là cho đến cuối năm nay. Máximo Torero, nhà kinh tế trưởng tại Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc, cho biết nhiều yếu tố không chắc chắn vẫn còn, bao gồm giá phân bón cao có thể ảnh hưởng đến triển vọng sản xuất trong tương lai và sinh kế của nông dân. Triển vọng kinh tế toàn cầu ảm đạm đặt ra "những căng thẳng nghiêm trọng" cho an ninh lương thực thế giới.

Giá phân bón cao cũng đã làm đảo lộn sự cân bằng mong manh giữa việc đảm bảo rằng người nông dân được trả đủ tiền cho sản phẩm của họ trong khi lương thực có giá cả ở mức đủ khả năng chi trả cho người tiêu dùng. Nếu giá phân bón vẫn ở mức cao vì chi phí năng lượng cao, thì nông dân trồng các loại cây trồng như lúa mì sẽ phải vật lộn để trang trải chi phí và giá lương thực sẽ còn tăng cao hơn nữa, kéo dài cuộc khủng hoảng đói kém.

Chi phí năng lượng cao đã và đang làm gián đoạn việc sản xuất phân bón ở châu Âu. Công ty khổng lồ Yara của Na Uy đã giao ít hơn 22% lượng phân bón cho nông dân trong quý II/2022 do giá cao. Trước một mùa đông khi Nga có thể cắt đứt hoàn toàn nguồn cung cấp khí đốt tự nhiên của EU, Brussels cho biết các chính phủ nên ưu tiên cung cấp khí đốt cho các ngành công nghiệp "quan trọng về mặt xã hội" như sản xuất thực phẩm. Nhưng câu trả lời cho cuộc khủng hoảng không chỉ đơn giản là sản xuất nhiều phân bón, mà theo một số chuyên gia, đặc biệt là vì lạm dụng quá mức có thể dẫn đến suy thoái môi trường.

Giám đốc chương trình Thỏa thuận Xanh của EU Frans Timmermans cho biết EU nên sử dụng mệnh lệnh thời chiến để trở nên độc lập khỏi năng lượng của Nga và hướng tới mục tiêu hạn chế việc lạm dụng phân bón bằng cách áp dụng các phương pháp nông nghiệp thân thiện với môi trường hơn. Trên khắp châu Phi, nông dân đặc biệt dễ bị tổn thương bởi cuộc khủng hoảng trong nhiều thập kỷ qua các chính sách được thiết kế để thúc đẩy việc sử dụng phân bón nhân tạo thay vì các phương pháp canh tác bền bỉ hơn mà họ đã áp dụng trong nhiều thế hệ.

Ngay cả ở các quốc gia như Maroc và Ai Cập, cả hai nước sản xuất phân bón hóa học hàng đầu, giá cao đã gây thiệt hại cho những người nông dân nghèo nhất. Đối với những người nông dân đã bị dẫn đến việc bón ngày càng nhiều phân hóa học trên đất của họ, đây là một cuộc khủng hoảng thực sự. Còn đối với những nơi như Bắc Phi thì đó sẽ một thảm họa.