Mặc dù có tương lai đầy hứa hẹn, nền kinh tế kỹ thuật số của ASEAN phải đối mặt với những rào cản lớn có nguy cơ làm giảm hiệu quả kinh tế của khu vực. Nền kinh tế kỹ thuật số của ASEAN được dự báo sẽ tăng trưởng 6% mỗi năm, đạt mức cao nhất là 1 nghìn tỷ đô la Mỹ vào năm 2030. ASEAN có hơn 400 triệu người tiêu dùng kỹ thuật số, dân số ngày càng hiểu biết về công nghệ và lĩnh vực thương mại điện tử đã tạo ra hơn 130 đô la Mỹ tỷ doanh thu vào năm 2022. ASEAN là ngôi nhà của hơn 30 “kỳ lân”- những công ty khởi nghiệp trị giá từ 1 tỷ USD trở lên và con số này đang tăng lên. ASEAN được thiết lập để trở thành một trong những nền kinh tế kỹ thuật số khu vực phát triển nhanh nhất.

Bất chấp những tiến bộ ấn tượng của ASEAN, những thách thức khó khăn vẫn còn đó. Khoảng cách kỹ thuật số của ASEAN vẫn tồn tại trong khi chế độ quản lý dữ liệu của các quốc gia thành viên ngày càng trở nên khác biệt. Những rào cản này có thể làm suy yếu sự năng động kinh tế của ASEAN.

Theo báo cáo Chỉ số hội nhập kỹ thuật số ASEAN, nền kinh tế kỹ thuật số của các quốc gia thành viên rất khác nhau. Singapore và Malaysia đạt điểm cao trên cả 6 chỉ số, trong khi Brunei, Indonesia, Philippines, Thái Lan và Việt Nam kém ở một hoặc nhiều chỉ số. Campuchia, Lào và Myanmar đạt điểm dưới trung bình đáng kể trên tất cả các chỉ số và có nền kinh tế kỹ thuật số kém phát triển nhất. Tình trạng của nền kinh tế kỹ thuật số ASEAN sẽ hạn chế đầu tư trong nội khối ASEAN đối với các thành viên kém phát triển hơn.

Đầu tư nội khối ASEAN có thể tiếp tục giảm nếu ASEAN không chuyển mình thành một khu vực cạnh tranh kỹ thuật số. Các hiệp định thương mại siêu khu vực, chẳng hạn như Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), giúp giảm bớt các rào cản đầu tư nước ngoài giữa các bên. Điều này có nghĩa là các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa của ASEAN có ít động lực hơn để đầu tư vào các thị trường ASEAN có nền kinh tế kỹ thuật số chưa trưởng thành khi họ có các lựa chọn thay thế tốt hơn ở một số quốc gia RCEP ngoài ASEAN. Kể từ năm 2000, ASEAN đã hỗ trợ các quốc gia thành viên kém phát triển hơn trong việc phát triển các nền kinh tế kỹ thuật số thông qua các khuôn khổ như Sáng kiến Hội nhập ASEAN. Mặc dù những sáng kiến này nhìn chung là hữu ích nhưng vẫn có chỗ cần cải thiện. Phạm vi của chúng có thể được mở rộng để tăng cường các lĩnh vực ít tập trung nhất liên quan đến số hóa hệ thống thanh toán và nâng cấp năng lực xử lý.

Thu hẹp khoảng cách kỹ thuật số của ASEAN có thể cải thiện môi trường đầu tư trong nội khối ASEAN. Tuy nhiên có những yếu tốc tác động do sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc kinh tế và xu hướng ngày càng tăng của chính phủ các quốc gia thành viên ASEAN trong việc sử dụng các biện pháp bảo hộ một cách chiến lược để tăng cường hỗ trợ trong nước.

Trong Hội nghị hẹp cấp Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN hồi tháng 2 năm 2023 tại Jakarta, các thành viên đã tái khẳng định sự cần thiết của việc thúc đẩy cụ thể Hiệp định khung về kinh tế kỹ thuật số ASEAN (DEFA). DEFA sẽ đóng vai trò là khuôn khổ bao trùm của ASEAN cho một hệ sinh thái thương mại kỹ thuật số liền mạch trên khắp Đông Nam Á. Nhưng có những câu hỏi xung quanh việc liệu khuôn khổ này có thể mang lại một nền kinh tế kỹ thuật số tích hợp hay không?

Các quốc gia thành viên ASEAN ngày càng thể hiện cam kết đối với một nền kinh tế kỹ thuật số hội nhập. Tuy nhiên, các quốc gia thành viên đã đơn phương củng cố các khuôn khổ quy định dữ liệu của họ. Đơn cử, năm 2022, Singapore đã ký kết quan hệ đối tác kỹ thuật số toàn diện, đặc biệt là với Hàn Quốc và Vương quốc Anh. Hay Philippines đã tuyên bố hỗ trợ thành lập một diễn đàn về quy tắc bảo mật xuyên biên giới để cải thiện các luồng dữ liệu xuyên biên giới. Còn Indonesia và Việt Nam đã tích cực củng cố luật nội địa hóa dữ liệu với nhiều chính sách khác nhau.

Sự phân chia quy định dữ liệu trong khu vực đang trở nên rộng hơn. Sẽ khó khăn hơn nhiều đối với ASEAN để kết thúc DEFA và tạo ra một nền kinh tế kỹ thuật số tích hợp mang lại lợi ích chung cho khu vực. Thất bại trong việc kết luận DEFA tạo ra tác động tiêu cực đến quỹ đạo tăng trưởng của ASEAN. Các doanh nghiệp nước ngoài, chẳng hạn như các công ty thương mại điện tử và điện toán đám mây, có thể bị ngăn cản đầu tư.

Quy định dữ liệu xuyên biên giới trơn tru và mạch lạc là mạch máu của một nền kinh tế kỹ thuật số chức năng. Mặc dù không thể quản lý vi mô cách thức các quốc gia thành viên ASEAN quản lý dữ liệu, nhưng lựa chọn hài hòa hóa quy định dữ liệu xuyên biên giới của các quốc gia thành viên vẫn chưa được thảo luận.

Các nhóm nghiên cứu được ủy quyền của ASEAN về DEFA sẽ phân tích việc thành lập một cơ quan quản lý, tương tự như Ủy ban Tư vấn ASEAN về Tiêu chuẩn và Chất lượng, để giám sát việc hài hòa hóa các tiêu chuẩn quy định dữ liệu giữa các quốc gia thành viên. Các nhóm nghiên cứu này sẽ phân biệt những nguyên tắc liên quan nào có thể được áp dụng lại cho quy định dữ liệu xuyên biên giới. Cần phải phân tích các phương thức thay thế để hài hòa hóa các quy định và các biện pháp nhằm đảm bảo sự hài hòa hóa sẽ không quá tốn kém. ASEAN không thể cho phép sự phân chia kỹ thuật số cũng như các chính sách quy định dữ liệu khác nhau gây nguy hiểm cho mục tiêu tạo ra một nền kinh tế kỹ thuật số tích hợp. ASEAN phải kiên định trong việc đảm bảo tính năng động của tăng trưởng để duy trì vai trò trung tâm và sự phù hợp trong một thế giới ngày càng bất định.